Baruch Spinoza
Hollandalı olan Altın Çağının önde gelen filozoflarından biri haline gelen Baruch Spinoza, tek bir düşünürden etkilendiği düşünülse de birçok farklı düşünürden etkilendiği söylenebilir. Etkilendiği en önemli düşünürler arasında ise Dekart’ın görüşleri hâkimdi. Genellikle de Jacobi, Hegel, Goethe gibi önemli düşünürlerin etkisinde kalan Spinoza, Aydınlanma döneminin en başta yerini alan düşünürlerden biri olarak karşımıza çıkar.
Birçok görüşü ortaya atan Spinoza yapmış olduğu Tanrı hakkındaki düşünceleri ile tepki çekmiş ve evren hakkında değişik görüşler ortaya koymuştur.
Toplumdan soyutlanmasında yaptığı görüşler çok fazla etkili olan Spinoza özgürlük ve genel olarak güç hakkındaki yaptığı görüşleri en fazla tepki çeken görüşlerdir.
Baruch Spinoza Kimdir Ve Hayatı
Hollandalı olan Aydınlanma Çağının önemli düşünürlerinden biri olan Spinozanın hayatı oldukça merak konusu haline gelmiştir. Peki, kimdir Spinoza? Bunu öğrenmek için makalenin devamını okumaya devam edin.
Altın çağının önemli isimlerinden biri olan Spinoza, engizisyonun baskısından kaçan ailesinin daha sonrasında Amsterdam’a yerleşmesi ile birlikte Amsterdam’da 24 Kasım 1632 yılında dünyaya gelmiştir. Felsefi adına önemli çalışmaların yapıldığı ve o dönemde meydana gelen bölünmelerin hâkim olduğu Hollanda’da yaşamıştır.
Spinozanın babası o dönemde ticaretle uğraşmanın yanında aynı zamanda Sinagog ve Yahudi okulunun da müdürü olmuştu. Bu sebeple de Spinozanın da eğitim masraflarını karşılayarak ailesi bir haham olarak yetişmesini ister. Dekart’ın fikirlerinden etkilenen Spinoza o dönemde gitmiş ve okumuş olduğu okullarda genel olarak birçok dil öğrenmekle birlikte İbranice dilini de öğrenerek, bazı teologların yapmış olduğu çalışmaları da öğrenme fırsatı elde ettiğini söyleyebiliriz. Aynı zamanda 1650 yılında da okumuş olduğu okulda birçok dalda kendini geliştirme fırsatı bulan Spinoza özellikle de kimya, mekanik, Latince ve felsefe alanında okumaya başlayarak kendini geliştirme şansı elde etmiş ve Descartes’in felsefe yapısını da öğrenmiştir.
Benedictus de Spinoza olarak da farklı bir isimle anılan Baruch Spinoza asıl olarak Yahudi esaslı Hollandalı olan bir filozoftur. Yapmış olduğu görüşlerle birlikte 17. Yüzyılın önemli rasyonalistlerinden biri haline gelerek aynı zamanda evren ve kişiler hakkında modern görüşler ortaya koyarak o dönemde ahit tenkitleri yapmış ve oldukça tepki toplamıştır.
Tanrının doğası hakkındaki yaptığı görüşlerle büyük bir tepkiyle karşılaşmak zorunda kalan Baruch Spinoza o dönemin Yahudi cemaati tarafından dışlanmakla birlikte, yazmış olduğu eserlerde ateist olarak itham edilir. Fakat yazmış olduğu eserlerin tümünde Tanrının varlığını reddetmese de yanlış anlaşılarak o dönemin din düşmanlarından biri sayılmıştır. Yine o dönemde bazı kesimler ise eserlerinde Tanrı sevgisini işlediklerini söylenmesi ile birlikte çelişkili bir tutum sergilenmiştir.
Bilge adamı olarak düşünülen Spinoza babası 1654 yılında babasının ölmesiyle birlikte Yahudiler tarafından materyalistlik ve Tevrat’ı aşağılama ile suçlanmış ve bu yapılan sorgulamanın sonucu olarak ise Hahamlar tarafından kesin olarak din düşmanı ilan edilir.
Bu dönemde Baruch Spinozanın felsefe anlayışını tam anlamıyla yansıtan Tanrı, İnsan Ve İnsanın Refahı Üzerine Kısa Bir İnceleme adlı kitabını da yazarak bitirir. 1656 yıllarında ise Tanrının bir evrenin yansıması olduğunu, Tevrat gibi bir kitabın ise Tanrının işleyişini anlatan bir kitap olduğunu ifade ettiği için çok fazla tepki toplayarak Yahudi cemaatinden kovularak ismini de değiştirmiştir.
Tanrının karşılığının doğa, doğanın karşılığının da Tanrı yani bir nevi Panteizm akımını savunan Spinoza, bu desteklediği ve savunduğu görüşünden dolayı aforoz edilmiştir.1661 yılında Amsterdam’dan ayrılarak Rijnsburg’a yerleşmiştir.
1662 yılında Tractatus de intellectus emendatione adlı eserini bitirir. Tanrı Bilimsel Politik İncelemeler adlı yazdığı eserle büyük tepki toplayan Spinoza eser yazmayı bıraksa da 1675 yılında ise yazmış olduğu Etika adlı eser yorumlanıp Spinozanın yaşadığı dönemde basılmasına karşı çıkılır. 1678 yılında ise Felemenkçe dilinde Baruch Spinozanın eserleri basılır. Baruch Spinoza 1677 yılında eserleri basılmadan ölmüştür.
Bilge adamı olarak düşünülen Spinoza babası 1654 yılında babasının ölmesiyle birlikte Yahudiler tarafından materyalistlik ve Tevrat’ı aşağılama ile suçlanmış ve bu yapılan sorgulamanın sonucu olarak ise Hahamlar tarafından kesin olarak din düşmanı ilan edilir.
Bu dönemde Baruch Spinozanın felsefe anlayışını tam anlamıyla yansıtan Tanrı, İnsan Ve İnsanın Refahı Üzerine Kısa Bir İnceleme adlı kitabını da yazarak bitirir. 1656 yıllarında ise Tanrının bir evrenin yansıması olduğunu, Tevrat gibi bir kitabın ise Tanrının işleyişini anlatan bir kitap olduğunu ifade ettiği için çok fazla tepki toplayarak Yahudi cemaatinden kovularak ismini de değiştirmiştir.
Tanrının karşılığının doğa, doğanın karşılığının da Tanrı yani bir nevi Panteizm akımını savunan Spinoza, bu desteklediği ve savunduğu görüşünden dolayı aforoz edilmiştir.1661 yılında Amsterdam’dan ayrılarak Rijnsburg’a yerleşmiştir.
1662 yılında Tractatus de intellectus emendatione adlı eserini bitirir. Tanrı Bilimsel Politik İncelemeler adlı yazdığı eserle büyük tepki toplayan Spinoza eser yazmayı bıraksa da 1675 yılında ise yazmış olduğu Etika adlı eser yorumlanıp Spinozanın yaşadığı dönemde basılmasına karşı çıkılır. 1678 yılında ise Felemenkçe dilinde Baruch Spinozanın eserleri basılır. Baruch Spinoza 1677 yılında eserleri basılmadan ölmüştür.
Spinozanın Felsefi Anlayışı
Dönemin önemli düşünür ve filozoflarından biri olan Baruch Spinozanın felsefi anlayışı oldukça karmaşık ve anlaşılması zor olan bir düşünce sistemi olarak karşımıza çıkar. Yapmış olduğu görüşlerde, eserlerde ve tanımlamış olduğu kavramlar çok sonradan yeniden sorgulanabilir ve eleştirilebilir bir hal almıştır. Descartes’in fikirlerinden son derece etkilenen Spinoza, kendi felsefi anlayışını ortaya koyarken, kendine göre belirlemiş olduğu kavramlar açısından kuvvetli bir bağ kurulmuş ve bu da Spinozanın felsefi anlayışını daha da güçlendirmiştir.
Rasyonalist düşünürlerden biri olan Spinoza da genel manada rasyonalizmi örnek aldığından dolayı matematikten oldukça etkilendiği söylenebilir. Matematikten etkilendiği kadar aynı zamanda geometriden etkilendiği için bu görüşünü eserlerinde de son derece görebiliriz. Bu açıdan bakacak olur isek en önemli eserlerinden biri olan Etika tam olarak geometrik yöntemlere göre benimsenerek hazırlanmıştır. Etikanın içeriği geometrik yönteme göre şekillenen ahlak yapısının görüşlerine göre oluşturulur.
Etikanın içerisinde geçen metafizik kavramının varlığının ne olduğunun anlaşılması aynı zamanda da kendi felsefe anlayışı yani Tanrını doğayı işlediği ve doğanın da Tanrıyı işlediği açıklanır.
Tanrı Ya da Doğa Anlayışı
Spinozanın felsefi anlayışının birisi de Tanrı ya da Doğa anlayışı olarak ifade edilebilir.
Felsefi anlayış olarak Panteizm anlayışını savunan Spinoza, her şeyin Tanrının içinde olduğunu, Tanrı olmadan hiçbir şeyin kavranmadığı ve var olmadığı düşüncesi hâkimdir.
Spinozanın felsefi anlayışını şu cümleyle açıklayabiliriz:
İşte bu söz, Spinozanın felsefi anlayışını açıkça ortaya koyar. Spinozanın felsefi sistemi Tanrıyı bir doğanın işleyişi olarak görürken aynı zamanda doğayı da Tanrının bir işleyişi olarak görür.
Bu açıdan ise Spinozanın felsefi anlayışı genellikle hem bilimsel hem de dinsel olarak ilişkilendirilir. Spinoza bir sözünde Tanrı ya da doğa derken aslında yaşanılan dünyanın Tanrının bilimsel açıdan olması gerektiğini aynı zamanda da bir diğer anlamıyla ise tanrının kişisel olmaması gerektiği tezini savunur.
Spinoza rasyonalist bir akım düşünürü olduğundan ötürü nedenselliği insanların zihninde farklı olarak kavrayış biçimleri olduğunu vurgular.
Töz, Nitelik Ve Görünüm
Rasyonalist düşünürlerden biri olan Spinozanın felsefi anlayışında töz, nitelik ve görünüm gibi kavramlara rastlamak oldukça mümkündür. Spinozanın felsefi anlayışına göre tözü ifade edecek olur isek, töz kendi içinde nedenleri olan, kendi içinde kavranması gereken bir kavram olarak karşımıza çıkar.
Görünüm kavramı ise, genel olarak kendi içinde kavranan değil de tam tersine varoluşun dışında olan ve başka şeye dayandırılan aynı zamanda da kutsal bir kavram olarak görülür.
Nedenselliğe dayandırılan bir töz, yani Tanrı anlayışını olsa da Spinozanın felsefi sisteminde daha çok Tanrı dışında var olan tözün varlığının olabileceğini savunur.
Nitelik ise Tanrıyı ne şekilde gördüğümüzdür. Spinozanın felsefi anlayışında iki temel kavram olarak Tanrının uzam ve düşünceden oluştuğunu ifade eder.
Spinoza’ ya göre Tanrıyı bilmek metafiziğin başlangıcı olarak görülür.
Spinozanın felsefi anlayışında birçok temel kavram olduğundan ve bu kavramların da bazıları açık bir anlamla ifade edilirken bazıları ise örtük bir anlamla ifade edildiğinden anlaşılması bir o kadar zor ve farklı anlamlar çıkarılabilecek noktadadır.
İnsan
Spinozanın felsefi anlayışına göre insanı, metafizik ile birebir bağlantılı olarak açıklamakla birlikte, bütün her şeyin Tanrıdan olduğunu savunan bu görüş her şeyin varoluşunun açıklaması olarak Tanrıyı ifade eder.
Spinozanın felsefi anlayışında insanı kendi kararlarını kendi alabilen, özgür bir iradesinin olduğunu kabul etmek yerine daha çok, ruh, madde gibi tözün görünümlerinden meydana geldiğini ifade eder. Spinozanın felsefi sisteminde insanı doğal bir sisteme dayandırarak açıklar.
Özgürlük
Altın çağının önemli düşünürlerinden olan biri Spinozanın felsefi anlayışında özgürlük kavramını daha çok alınan her türlü kararın öncesinde bir sebebe ya da olaya dayandığını açıklar. Bu sebeple de özgürlük kavramında, irade özgürlüğü diye bir kavram ortadan kalkarak Spinoza felsefi sisteminde özgürlük kavramını da tamamen yok reddeder ve yok sayar.
Spinoza ’ya göre özgürlük bir fantezi olarak görüldüğünden alınan her türlü kararda bir yanılsamadan olduğunu ve genellikle de bu yaptığımız ve aldığımız kararların sebeplerini bilmemizden kaynaklı olarak ortaya çıktığını ifade eder. Spinoza’ ya göre özgürlük, bir zorunluluktan ibaret olup, yasalara uyulması gerektiğini ve bu durumda da herhangi br özgürlükten bahsedilemeyeceğini vurgular.
Spinozanın Eserleri
Ünlü düşünür ve aynı zamanda dönemin ilgi çeken büyük filozoflarından biri olan Spinozanın önemli eserleri olmasına rağmen kendi döneminde çok fazla anlaşılamayarak büyük bir şekilde tepkiyle karşılanmıştır. Peki, Spinozanın eserleri nelerdir? Bu sorunun cevabını aşağıda sizler için derledik.
- Ethica
- Politik İncelemeler
- Tanrı Bilimsel Politik İncelemeler
- Kavrayış Gücünün Gelişimi
- Tanrı, İnsan Ve İnsan Mutluluğu Üzerine Kısa Bir İnceleme
- Descartes Felsefesinin İlkelerinin I. Ve II. Bölümlerinin Benedictus Spinoza Tarafından Geometrik Yöntemle Tanımlanması
Spinozanın Önemli Sözleri
“ Zihin sadece kendi etki gücünü ortaya koyan şeyleri hayal etmeye çalışır. “
“ Tanımak, anlamak, harekete geçmek gerekir. Dünya hayal kurmak için değil, başka bir şekle dönüştürmek içindir. “
“ İnsanın kendi duygulanışlarını yöneltme ve azaltmadaki güçsüzlüğüne kölelik diyorum, gerçekten, duygulanışlara bağlı olan insan kendi kendisine sahip değildir, fakat kendi üzerindeki gücü çoğu kere baskı altında olmasına ve en iyisini görerek en kötüsünü yapmasına sebep olan bir servete sahiptir. “
“ Eğer ben doğruyu biliyorsam ve sen cahilsen, senin düşüncelerini ve yolunu değiştirmek benim için ahlaki bir görevdir; böyle yapmaktan geri durmak zulüm ve bencillik olur.”
“ Eğer doğal nedenleri bilmezsek tanrısal gücü bilmeye kalkışmak abestir, çünkü tanrısal güç ve doğa yasaları bir ve aynı şeylerdir.”
“ Özgür insanın ölümden daha az düşündüğü bir şey yoktur. “
“Töz bir kavramın meydana gelmesi için başka bir kavrama ihtiyaç yoktur.”
“ Felsefe, genelleştirilmiş bir matematiktir. “
“Doğada ‘kötü’ olarak nitelenebilecek hiç bir olay olmaz. “
