Klasik koşullanma örnekleri hakkında bilgi vermeden önce klasik koşullanmanın ne olduğunu anlatmamız daha doğru olacaktır. Klasik koşullanma aslında psikoloji içerisinde ele alınan bir konudur. Günlük yaşamda da farklı örneklerini kolayca bulabileceğini klasik koşullanma örnekleri ve klasik koşullanma nedir? Sorusunun cevabı içeriğimizde
Klasik Koşullanma Nedir?
Klasik koşullanma, psikolojide önemli bir öğrenme türüdür ve Ivan Pavlov’un çalışmalarıyla öne çıkmıştır. Temelde, bir kişinin veya hayvanın bir uyarıcıya verdiği tepkinin, zamanla başka bir nötr uyaranla ilişkilendirilmesi sonucu bu nötr uyaranın da tepkiyi tetiklemesi sürecini ifade eder.
Klasik koşullanma denilince herkesin aklına Ivan Pavlov’un köpek ile ilgili yaptığı çalışması gelmektedir. Bu köpek deneyi aslında klasik koşullanmanın temel mantığını açıklamaktadır. İki uyarıcı veya olay, birlikte birkaç kez tekrarlandığında, bir uyarıcı diğerine bağlı olarak istenilen tepkiyi tetikleyebilir hale gelebilir. Klasik koşullanma, öğrenilmiş bağlantılar sonucu otomatik tepkilerin oluşmasına ve istenmeyen davranışların değiştirilmesine yardımcı olan bir öğrenme mekanizmasıdır.
Klasik koşullanma bir organizma ile bir uyarıyı, başka bir uyarısı ve olay arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmaya yarayan bir yöntemdir. Zaman içerisinde ortaya çıkan bu ilişki sonrasında iki uyarısı arasında otomatik refleksli bir tepki oluşur. Bu öğrenme süreci içerisinde ilk başta nötre olan uyarıcı belli bir koşul altında farklı bir uyarıcı ile ilişkilendirilerek daha sonra aynı tepkiyi tetikleyebilir hale gelmektedir.
Klasik Koşullanma Nasıl Gerçekleşir?
Klasik koşullanma şu adımlarla gerçekleşir:
Doğal Tepki: İlk olarak, bir kişi veya hayvan doğal olarak bir uyarıcıya belirli bir tepki verir. Bu tepki doğal olarak ortaya çıkar.
Nötr Uyaranın Eklenmesi: Bu aşamada, tepkiyi başlatan nötr bir uyaran belirlenir. Bu uyaran başlangıçta tepkiyi tetiklemese de, sonraki adımlarda kullanılacaktır.
Koşullanma Dönemi: Nötr uyaran, doğal tepkiyi tetikleyen uyarıcıyla birlikte sunulur. Bu tekrarlar sonucunda nötr uyaran ile tepki arasında bir ilişki oluşmaya başlar.
Koşullanmış Tepki: Nötr uyaran artık koşullanmış hale gelir ve tepkiyi başlatma kapasitesi kazanır. Artık bu uyaran, önceki nötr durumunun ötesine geçerek tepkiyi tetikleyen bir durum haline gelir.
Tepki Gösterimi: Nötr uyaran, artık koşullanmış hale geldiğinde, tepki her iki uyarıcıya karşı da görülebilir. Yani, önceki doğal uyaranın yanı sıra nötr uyaran da aynı tepkiyi tetikleyebilir.
Klasik koşullanmanın en bilinen örneklerinden biri, Pavlov’un köpekleri üzerinde yaptığı deneydir. Köpekler önce yemek kokusuna doğal olarak tükürük salgılarlar. Pavlov, her yemek öncesi çaldığı bir zil sesi ile yemeğin sunulduğu bu iki uyaranı birleştirdi. Zamanla, köpekler çalınan zil sesini duyduklarında bile tükürük salgılamaya başladılar, çünkü bu ses yemekle ilişkilendirilmişti.
Bu şekilde, klasik koşullanma, çevresel uyarıcıların birbiriyle ilişkilendirilerek öğrenmeye yol açan bir süreçtir.
Klasik Koşullanma Örnekleri
Klasik koşullanmayı detaylı bir şekilde anlattıktan sonra konunun iyice pekişmesi adına klasik koşullanma örneklerini aktarabiliriz.
Sevecen Öğretmenler
Öğrencilerin okula bağlanmasındaki en önemli temel sebeplerin başında öğretmenler gelmektedir. Sıcak ve sevecen bir öğretmen öğrencilere okulu sevdirebilir, onları okula başlayabilir. Bu sebeple öğrenciler okulu sevmeye başlar. Bu durum klasik koşullanmaya örnektir.
Katı Öğretmenler
Bu durumun tam tersi de klasik koşullanmaya örnek olabilir. Katı, kuralcı ve zalim öğretmenler öğrencileri okuldan uzaklaştırabilir. Okula gitme konusunda kendilerini kötü hissedebilen öğrenciler için bu kötü bir klasik koşullanma örneğidir.
Pavlov’un Köpeği
Ivan Pavlov’un deneyinde, köpekler yemek verilirken çaldığı zil sesini zamanla yemekle ilişkilendirdiler. Zamanla zil sesi çaldığında köpekler salya üretmeye başladılar, çünkü zil sesi yemek gelmesini işaret ediyordu.
Korku Koşullandırması
Bir kişi çocukluğunda karanlık bir odaya girdiğinde annesi tarafından azarlanmış olabilir. Bu durumda, karanlık odaya girildiğinde duyulan korku ve endişe zamanla o oda ile ilişkilendirilebilir.
Sigara İçme İsteği
Bir kişi sigara içtiğinde genellikle belirli bir ortamda bulunuyorsa, o ortam zamanla sigara içme isteğiyle koşullanabilir. Yani o ortamı gördüğünde veya içinde bulunduğunda sigara içme isteği hissedebilir.
Alkol ve Mide Bulantısı
Bir kişi belirli bir içkiyi fazla içtikten sonra aşırı alkollü hale gelip mide bulantısı yaşarsa, o içki türü mide bulantısıyla eşleştirebilir. Sonrasında o içkiyi gördüğünde veya içtiğinde mide bulantısı hissedebilir.
Tatlı ve Zevk
Bir kişi çocukluğunda sık sık çikolata yediği zamanları düşünebilir. Bu durumda çikolata zamanla tatlı bir zevkle ilişkilendirilmiş olabilir. Sonuç olarak, çikolata yediğinde zevk ve mutluluk hissedebilir.
Telefon Zil Sesi
Bir kişi belirli bir zil sesini telefonunun çalmasıyla ilişkilendirebilir. Zamanla bu zil sesini duyduğunda, hemen telefonunu kontrol etme veya cevaplama eğilimi oluşabilir.
Sıcak Hava ve Buzlu İçecek
Sıcak bir yaz gününde serinlemek amacıyla bir kişi soğuk bir içecek içerse, bu sıcak hava ve serin içecek arasında bir ilişki oluşturabilir. Sonrasında sıcak havalarda soğuk içecekler özlemle tercih edilebilir.
Ödül ve Davranış
Bir öğrenci sınavda yüksek not aldığında ödüllendirildiğinde, yüksek not almak isteği ve çaba gösterme davranışı ödülle koşullanabilir. Bu da daha sonraki sınavlarda yüksek performans gösterme eğilimini artırabilir.
Korkutma ve Uyarı Sinyali
Bir trafik kazasının ardından sık sık duyulan siren sesi (uyarı sinyali), insanların kaza ve tehlike durumlarıyla koşullanmasına neden olabilir. Bu siren sesini duyduklarında dikkatlerini artırabilir veya panikleyebilirler.
Köpek Eğitimi
Bir köpek, istenmeyen bir davranışı yaptığında sahibi tarafından azarlandığında, bu davranışı yapmaktan kaçınma eğilimi geliştirebilir. Bu şekilde zamanla istenmeyen davranışla ceza koşullanmış olur.
Klasik Koşullanmanın İşlevleri, Önemi
Klasik koşullanma, öğrenme ve davranış değişikliği konularında temel bir rol oynayan bir öğrenme sürecidir. Kısaca, bir uyarıcı ile bir tepki arasında bağlantı kurulmasıyla gerçekleşir. İşte klasik koşullanmanın bazı işlevleri:
Bağlantı Oluşturma: Klasik koşullanma, iki farklı uyarıcı veya olay arasında bir ilişki oluşturarak bu uyarıcılar arasında bağlantı kurmayı sağlar. Bu sayede bir uyarıcı, diğer uyarıcının getirdiği tepkiyi tetikleyebilir.
Duygusal Tepkileri Eğitme: Klasik koşullanma, duygusal tepkileri belirli uyarıcılara bağlayarak duygusal öğrenmeyi etkiler. Örneğin, bir kişi belirli bir şarkıyı duyduğunda mutlu veya hüzünlü hissedebilir, çünkü şarkı bu duyguları tetikleyen bir uyarıcı olarak koşullanmıştır.
Fobilerin Oluşumu: Klasik koşullanma, bazı fobilerin oluşmasında etkili olabilir. Örneğin, bir kişi bir travma sonrası stres bozukluğu yaşadığında, travmanın yaşandığı yer veya durum bu rahatsız edici duyguları tetikleyebilir.
Bağımlılık ve İsteklerin Oluşumu: Bağımlılık, belirli bir madde veya davranışın, o madde veya davranışla ilişkilendirildiği durumlarda tetiklenmesi ile gelişebilir. Örneğin, alkolün etkisi altında keyifli zamanlar geçirilen bir ortam, daha sonraki zamanlarda alkol isteğini uyandırabilir.
Öğrenilmiş İstenmeyen Davranışlar: Klasik koşullanma, istenmeyen davranışların öğrenilmesinde de rol oynayabilir. Örneğin, bir kişi stresli olduğunda aşırı yemek yemeyi öğrenirse, stres durumlarında aşırı yeme isteği bu davranışı tetikleyebilir.
Terapi ve Davranışsal Değişim: Klasik koşullanma, terapi ve davranışsal değişim süreçlerinde kullanılabilir. Örneğin, korkuların tedavisinde maruz bırakma terapisi, korkutucu uyarıcının tekrar tekrar sunulmasıyla korkunun azalması üzerine kuruludur.
Klasik koşullanma, çeşitli psikolojik ve davranışsal süreçlerin anlaşılmasında ve yönetilmesinde önemli bir rol oynar. Bu nedenle psikoloji, tıp, eğitim ve davranış bilimleri gibi alanlarda sıkça kullanılan bir öğrenme mekanizmasıdır.
