Güneş, güneş sistemimizin merkezinde bulunan, sıcak, parlayan bir hidrojen ve helyum topu olan 4,5 milyar yıllık sarı bir cüce yıldızdır. Dünya’dan yaklaşık 93 milyon mil (150 milyon kilometre) uzaklıkta ve güneş sistemimizin tek yıldızı. Güneş’in enerjisi olmadan, bildiğimiz gibi yaşam, ana gezegenimizde var olamazdı.
Dünya üzerinde bulunduğumuz noktadan bakıldığında, Güneş gökyüzünde değişmeyen bir ışık ve ısı kaynağı gibi görünebilir. Ancak Güneş, sürekli değişen ve uzaya enerji gönderen dinamik bir yıldızdır. Güneşi ve onun güneş sistemi üzerindeki etkisini inceleyen bilime heliofizik denir.
Güneş, güneş sistemimizdeki en büyük nesnedir. Çapı yaklaşık 865.000 mildir (1.4 milyon kilometre). Yerçekimi güneş sistemini bir arada tutar ve etrafındaki yörüngede en büyük gezegenlerden en küçük enkaz parçalarına kadar her şeyi tutar.
Güneş, güneş sistemimizin merkezi ve hayatta kalmamız için gerekli olmasına rağmen, büyüklüğü açısından sadece ortalama bir yıldızdır. 100 kat daha büyük yıldızlar bulundu. Ve birçok güneş sistemi birden fazla yıldıza sahiptir. Bilim insanları Güneşimizi inceleyerek uzak yıldızların işleyişini daha iyi anlayabilirler.
Güneş’in en sıcak kısmı, sıcaklığın 27 milyon °F’yi (15 milyon °C) aştığı çekirdeğidir. Güneş’in yüzeyi olarak adlandırdığımız kısmı – fotosfer – nispeten serin 10.000 °F (5.500 °C). Güneş’in en büyük gizemlerinden biri olan Güneş’in dış atmosferi olan korona, yüzeyden uzaklaştıkça daha da ısınır. Korona, 3,5 milyon °F’ye (2 milyon °C) ulaşıyor – fotosferden çok, çok daha sıcak.
Güneş Ne Kadar Büyük?
Güneşimiz, yaklaşık 435.000 mil (700.000 kilometre) yarıçapa sahip orta büyüklükte bir yıldızdır. Birçok yıldız çok daha büyüktür – ancak Güneş, ana gezegenimizden çok daha büyüktür: Güneş’in kütlesine uyması için 330.000’den fazla Dünya gerekir ve Güneş’in hacmini doldurması için 1.3 milyon Dünya gerekir.
Güneş, Dünya’dan yaklaşık 93 milyon mil (150 milyon kilometre) uzaklıktadır. En yakın yıldız komşusu Alpha Centauri üçlü yıldız sistemidir: kırmızı cüce yıldız Proxima Centauri 4.24 ışıkyılı uzaklıkta ve Alpha Centauri A ve B – birbirinin yörüngesinde dönen iki güneş benzeri yıldız – 4.37 ışıkyılı uzaklıkta. Bir ışık yılı, ışığın bir yılda kat ettiği mesafedir ve bu yaklaşık 6 trilyon mile (9,5 trilyon kilometre) eşittir.
Güneşin Yörüngesi
Güneş, Samanyolu galaksisinde, Yay kolundan dışarı doğru uzanan Orion Spur adlı sarmal bir kolda bulunur.
Güneş, Samanyolu’nun merkezi etrafında döner ve beraberinde güneş sistemimizdeki gezegenleri, asteroitleri, kuyruklu yıldızları ve diğer nesneleri getirir. Güneş sistemimiz saatte ortalama 450.000 mil (720.000 kilometre/saat) hızla hareket etmektedir. Ancak bu hızda bile, Güneş’in Samanyolu çevresinde tam bir tur atması yaklaşık 230 milyon yıl sürer.
Güneş, galaksinin etrafında dönerken kendi ekseni etrafında döner. Spini, gezegenlerin yörüngelerinin düzlemine göre 7.25 derecelik bir eğime sahiptir. Güneş katı olmadığı için farklı parçalar farklı hızlarda döner. Ekvatorda, Güneş yaklaşık 25 Dünya gününde bir kendi etrafında döner, ancak kutuplarında Güneş her 36 Dünya gününde bir kendi ekseni etrafında döner.
Güneş Nasıl Oluştu
Güneş, yaklaşık 4,6 milyar yıl önce güneş bulutsusu adı verilen dev, dönen bir gaz ve toz bulutunda oluştu. Bulutsu kendi yerçekimi altında çökerken, daha hızlı döndü ve bir diske dönüştü. Bulutsunun malzemesinin çoğu, güneş sistemimizin kütlesinin %99,8’ini oluşturan Güneşimizi oluşturmak için merkeze doğru çekildi. Kalan malzemenin çoğu, şimdi Güneş’in etrafında dönen gezegenleri ve diğer nesneleri oluşturdu.
Tüm yıldızlar gibi, Güneşimizin de enerjisi eninde sonunda tükenecek. Ölmeye başladığında, Güneş genişleyerek kırmızı dev bir yıldıza dönüşecek ve o kadar büyüyecek ki Merkür ve Venüs’ü ve muhtemelen Dünya’yı da yutacak. Bilim insanları, Güneş’in ömrünün yarısından biraz daha az olduğunu ve beyaz cüce olmadan önce 5 milyar yıl daha süreceğini tahmin ediyor.
Güneşin Yapısı
Güneş, kendi yerçekimi tarafından bir arada tutulan devasa bir hidrojen ve helyum topudur.
Güneş’in birkaç bölgesi vardır. İç bölgeler çekirdek, ışınım bölgesi ve konveksiyon bölgesini içerir. Dışa doğru hareket ederken – sonra görünür yüzey veya fotosfer, ardından kromosfer, ardından geçiş bölgesi ve ardından korona – Güneş’in geniş dış atmosferi yer alır.
Malzeme, süpersonik hızlarda koronadan ayrıldığında, Güneş’in etrafında heliosfer adı verilen devasa bir manyetik “kabarcık” oluşturan güneş rüzgârı olur. Heliosfer, güneş sistemimizdeki gezegenlerin yörüngesinin ötesine uzanır. Böylece, Dünya, Güneş’in atmosferinin içinde bulunur. Heliosferin dışında yıldızlararası boşluk vardır.
Çekirdek, Güneş’in en sıcak kısmıdır. Buradaki nükleer reaksiyonlar – hidrojenin birleşerek helyum oluşturduğu yerde – Güneş’in ısısını ve ışığını besler. Sıcaklıklar 27 milyon °F’ye (15 milyon °C) ulaşır ve yaklaşık 86.000 mil (138.000 kilometre) kalınlığındadır. Güneş’in çekirdeğinin yoğunluğu santimetreküp başına yaklaşık 150 gramdır (g/cm³). Bu, altının yoğunluğunun (19.3 g/cm³) yaklaşık 8 katı veya kurşun yoğunluğunun (11.3 g/cm³) 13 katıdır.
Çekirdekten gelen enerji radyasyonla dışarıya taşınır. Bu radyasyon, ışınımsal bölge etrafında seker ve çekirdekten konveksiyon bölgesinin tepesine ulaşması yaklaşık 170.000 yıl alır. Dışa doğru hareket, konveksiyon bölgesinde, sıcaklık 3,5 milyon °F’nin (2 milyon °C) altına düşer. Burada, büyük sıcak plazma kabarcıkları (iyonize atomlardan oluşan bir çorba), Güneş’in yüzeyi olarak düşündüğümüz katman olan fotosfere doğru yukarı doğru hareket eder.
Güneş’in Yüzeyi
Güneş, Dünya ve diğer kayalık gezegenler ve aylar gibi katı bir yüzeye sahip değildir. Güneş’in genel olarak yüzeyi olarak adlandırılan kısmı fotosferdir. Fotosfer kelimesi “ışık küresi” anlamına gelir – bu, en görünür ışığı yayan katman olduğu için uygundur. Dünyadan gözlerimizle gördüğümüz şey bu. (Umarım, söylemeye gerek yok – ama asla gözlerinizi korumadan doğrudan Güneş’e bakmayın.)
Biz buna yüzey desek de fotosfer aslında güneş atmosferinin ilk tabakasıdır. Yaklaşık 250 mil kalınlığında ve yaklaşık 10.000 Fahrenheit (5.500 santigrat derece) sıcaklığa ulaşıyor. Bu, yanan çekirdekten çok daha soğuk ama yine de karbonu – elmaslar ve grafit gibi – sadece eritmekle kalmıyor, aynı zamanda kaynatacak kadar sıcak. Güneş’in radyasyonunun çoğu, fotosferden uzaya doğru kaçar.
Temel Güneş Özellikleri
Güneş Lekeleri
Güneş’teki karanlık deliklere benziyorlar, ancak aslında çevredeki fotosferden biraz daha soğuk olan alanlardır. Güneş lekeleri, Güneş’in manyetik alanının parçalarının içeriden Güneş’in atmosferine doğru fırladığı yerde oluşur. Günlerden aylara kadar süren güneş lekelerinin boyutları 1.000 ila 100.000 mil (1.600 ila 160.900 kilometre) arasında değişir.
Koronal Delikler
Bir koronal delik, Güneş’in atmosferinin çevresindeki alanlardan çok daha düşük yoğunluğa sahip bir yamasıdır. Güneşin ultraviyole görüntülerinde, koronal delikler koyu lekeler olarak görünür. Bu bölgeler, Güneş’in manyetik alan çizgilerinin doğrudan gezegenler arası uzaya bağlı olduğu ve güneş enerjisinin yüksek hızlı bir güneş rüzgârı akışında dışarı çıkmasına izin vererek Güneş’in yüzeyinin yakınında karanlık bir “delik” bıraktıkları yerdir.
Güneş Patlamaları
Güneş patlamaları, Güneş üzerindeki manyetik enerjinin serbest bırakılmasıyla tetiklenen muazzam enerjik ışık patlamaları ve parçacıklardır. Parlamalar, milyarlarca hidrojen bombasıyla karşılaştırılabilir enerji salınımı ile güneş sistemindeki açık ara en güçlü patlamalardır.
