Roma Rakamları Nedir?
Günümüzde dünyanın pek çok yerinde kullanılan ve hala da kullanılmaya devam eden romen çizelgesi içerisinde ki rakam tablosu Romalılar zamanında ortaya çıkmış ve geçmişten günümüze kadar gelmiştir. Her ne kadar mısırlılarda bu rakam tablosu üzerinden yola çıksa da Romalılarda mısırlıları tekrarlamış oldular.
Farklı farklı değişik semboller kullanan Romalıların rakamları oldukça estetik bir şekli çağrıştırmaktadır. Romalılar tarafından kullanılmış olan roma rakamları şekilde bakımından da değişiklik göstermektedir. Buna göre rakam tablosuna göz atacak olursak,
Onluk sistemi olarak yazacak olursak,
1- I
2-II I- 1
3-III V-5
4- IV L-50
5- V C-100
6-VI D-500
7- VII M- 1000
8-VII
9- IX
10- X
Romalıların sayı yazmak için kullanmış oldukları sayı tabloları yukarıda ki şekilde gösterilmiştir. Mısırlılar zamanında yapmış olduğu gibi Romalılar da bazı sayıları tekrarlasalar da zaman içerisinde bir farklılaştırma yoluna gitmişlerdir. Nümerik değerlerini daha sonra dizayn ederek yaşantılarında kullanmaya başlamışlardır. Nümerik değerler yan yan getirilerek daha büyük sayıların ortaya çıkmasını sağlayabilir. Belirtilen Roma sayıları birbirleri ile birleştirilmekte ve bu sayede çoklu sayı sistemi açığa çıkmaktadır. Örnek vermek gerekirse 35 yazmak isteyen bir kişi harfleri yan yana dizerken şu şekilde yazması gerekecektir. “35″ ”XXXV…
Tabi ki Roma harflerinin yazılması sırasında da bazı kuralların var olduğunu söyleyebiliriz. Bu kurallara değinecek olursak şu şekilde açıklayabiliriz.
- Bir harf üçten fazla aynı şekilde yan yana yazılamaz.
- Bir harfin sağ kısmına eğer daha küçük bir rakam geldiği vakit o zaman toplayarak okuma sisteminden yararlanmamız gerekiyor.
- Hem sağ hem de sol kısma farklı sayılar yazılabilir. Sol veya Sağ’a rakam gelemez diye bir kural yoktur.
- Hem sağ hem de sola küçük rakamlar yazılabilir
- Roma sayısı içerisinde ki en büyük rakam 3888″’dir.
- Her ne kadar sıklıkla bu durumu tekrarlamasalar da büyük sayılara ihtiyaç duydukları vakit harf değerini bin kat arttırmak adına ince bir çizgi çekme yoluna başvurmuşlardır.
Rakam üzerinde çizgi varmış gibi düşünürsek,
_
V=5000
_
X=10000
_
L=50000
_
C=100000
_
D=500000
_
M=1000000
Ayrıca Romalılar döneminde oldukça fazla dört işlem yapma zorunluluğu söz konusu olmuş fakat günümüzde bu tür zorunluluk ortadan kalkmıştır. Farklı bir takım usuller geliştirilse de iş çok büyük sayılara geldi, vakit tıkanma durumu ortaya çıkmaktadır. Fakat günümüzde pek çok kitap, saat ve madde işaretleri yapılan baskılarda Roma rakamlarının kullanıldığını ve günümüzde hala roma rüzgârının estiğini söyleyebiliriz. Daha çok tarih kitaplarında roman harf tablolarını görmekte ve işaretlemeler Roma rakamları ile yapılmaktadır.
Roma Rakamları kullanıldığı alanlar
– kitap sunuş ve önsözlerinde kimi zaman Roma rakamları ile karşılaşmaktayız
– Tarih kitaplarında padişah ve kralların ayrılma sırasında Roma rakamlara ihtiyaç duyulmaktadır.
– Yüzyıl adlarında kullanılmaktadır
– Tarihi pek çok olayda Roma rakamları devreye girmektedir.
Bunun yanı sıra Roma rakamları sayfa numaralandırma, dekoratif amaçlı kullanılma ve madde işaretlerinde Roma rakamlarına başvurulma gibi pek çok çeşidinin var olduğunu söyleyebiliriz. Her ne kadar Romalılar döneminde kullanılmaya başlanan bir rakam olsa da artık günümüzde de hala Roma rakamlarının kullanıldığını söylemek mümkündür. Ülkemizde yer alan pek çok arşivler içerisinde Roma rakamlarını görebiliyoruz. Bu yüzden tarih ile iç içe olan ve ilgilenen kişiler Roma rakamlarını takip ederek Roma taka tablosunu kısa sürede öğrenebilir.
Roma rakamını kullanırken eksiltme yöntemi, çıkartma, sıfır ve basamak kavramı, büyük sayıların gösterimi gibi bazı kuralları içermektedir. Sembollerin yanı sıra eksiltme, çıkartma ve büyük gösterme anında da bazı kurallar yardımı ile yazılmaktadır. Aslında bakıldığında çok fazla öğrenim zorluğu olmasa da bazı kuralları içerdiğini de söylemek mümkündür.
Roma ve Roman Rakamları Nerelerde Kullanılır?
Roma rakamları çok eski tarihte isminden de anlaşılacağı üzere Romalılar tarafından keşfedilmiş bir yeniliktir. Romalıların arasının matematik açısından pekiyi olmadığı belli olsa da yine de roma rakamı devrim niteliği taşıyan bir yenilik olmuştur. Romen rakamları kullanmış olduğumuz klasik olan sayılardan farklı olarak bir takım işaret ve semboller ile yazılıyor. Roma rakamları ilk çıktığı zamanlarda pek tercih edilmese de ilerleyen zamanlarda insanların ilgisini çekmeyi başarmıştır.
Roma rakamı yazı tipi çok fazla karışık bir olay gibi görünse de mantık ve ezber yöntemi ile hemen öğrenilebilecek bir yazı tipidir. Roma rakamı sistemi matematik gibi aynı grup içerisine giriyor gibi görünse de tam olarak matematik sistemi değildir. Ancak roma rakamları neredeyse her alanda insanların pek çok işine yaramıştır ve halen de yaramaya devam etmektedir. Roma rakamları farklı semboller ile gösterildiği gibi zaman zaman harfler ile de karşımıza çıkabiliyor.
Roma rakamları dediğimiz bu rakamlar bazı kaynaklarda karşımıza Romen rakamları olarak da çıkabiliyor. Roma rakamları dediğimiz bu yazı tipi için bazı kaynaklar karışık dese de aslına bakıldığı zaman aslında diğer kullandığımız rakamlarımıza göre daha fazla ilgi ve dikkat çekici bir özellik taşıyor hal böyle olunca reklam ve dikkat çekmek açısından pek çok alanda kullanılıyor. Ancak bazı kişilere göre günümüzde daha profesyonel olan rakamlar kullanıldığı için roma rakamları pek tercih edilmiyor.
Roma rakamları eski dönemlerde tüccarların işlerini kolaylaştıran bir rakam türü idi. Ancak roma rakamı günümüzde ise ancak sembol olarak kullanılıyor ve bunu en çok büyük şirketler afiş ya da reklam tanıtımları için kullanıyor.
Roma rakamları afiş ya da tanıtım işleri dışında yüzyıl isimlerinde, tarihte yapılmış olan savaşlarda, tarihte yaşamış olan devlet liderlerinin isimlerinde, kitaplarda bulunan konu başlıklarının ve içindekiler kısmının sınıflandırılmasında, az da olsa takvimlerde, bazı kitapların sayfalanmasında, tasarım alanlarında, kapı numarası vb. gibi yerlerde ve ayrıca doktorların yazmış oldukları reçetelerde birden çok ilaç yazıldığında sıralama yapılma zorunluluğu olduğunda kullanılıyor.
Roma rakamları günümüzde halen kullanılıyor ancak bazı kaynaklar roma rakamı için basit bir yol yorumunu yapıyor ancak her ne kadar yorum yapılıyor olsa da günümüzde halen kullanılıyor olması popülerliğini az da olsa kaybetmemiş olarak tanımlanıyor. Bir diğer açıdan bakıldığında roma rakamları Türkiye’de ki uygulanan sistemde öğrencilere bir şekilde tanıtılıyor ve öğretilmeye çalışılıyor. Roma rakamları o dönemde sadece tüccarlara değil denizcilere de büyük bir kolaylık sağlamış oldu.
Roma rakamları o dönemde sadece Romalıların günlük hayatlarında kullandığı bir rakam türü idi ancak bu rakam türü şimdiler de daha çok reklam ve tanıtım işi için kullanılıyor. Aslında roma rakamı şimdiki matematik ilminden daha kolay ve pratik ancak matematik geliştikçe ve ilerledikçe roma rakamı da popülerliğini yavaşça kaybetmeye başladı.
Roma rakamının pek fazla kullanılmadığı bir gerçek ancak sadece bizim ülkemizde değil birçok farklı ülkede de roma rakamları için bir eğitim veriliyor. Roma rakamlarının buluşu sayesinde pek çok medeniyet ve kişiler ticari anlamda büyük bir rahatlık ve kolaylığa ulaşmıştır. Roma rakamları sadece denizci ve tüccarlar için değil pek çok meslek grubunun bilmiş olduğu bir tür idi. Günümüzde reklam vb. alanlarda roma rakamlarının çok sık olmasa da kullanıldığını söyledik ancak cep telefonu numarası, Türkiye cumhuriyeti kimlik numarası, banka ve iban numarası vb. gibi uzun haneli numaraları roma rakamı ile kullanamıyoruz.
Roma ve Romen Rakamları İsimlerini Nereden Almıştır?
Alışveriş Rakamlar Üzerinde Yapılan Devrimdir
Dünya üzerinde farklı binlerce dil bulunmaktadır. Her dilin farklı bir tarihi geçmişi ve süregelen zamana göre uygulanan değişimleri bulunmaktadır. Bu değişimler ve oluşumlar üzerinde tarihi olaylar etkili olmaktadır. Savaşlar, sürgünler, yok edilen veya azınlık durumuna düşürülen milletler; kozmopolit yapıdaki ülkeler ve sonrasında kendine bir ülke veya yaşam alanı bulan topluluklar; savaşlar, göçler ve bunların neticesinde gerçekleşen etkileşimler etkili olmaktadır.
Doğa olayları ve daha henüz keşfedilmemiş bilgilerden yoksun yaşam şekilleri ile gelişen insanlık faaliyetleri zamanla bu diller ve ticaretin gelişmesi ile önem kazanan rakamlar yavaş yavaş bir düzenlemeye katılmış bulunmaktadır. Rakamlar ve diller kullanım yoğunluğu ve buluşlara göre milletlerin isimlerini almaktadır. Bu oluşumlar arasında yer alan ve yıllardır kullanılan rakamlardan birisi Roma rakamları olmaktadır.
Roma Rakamlarının Tarihçesi
Roma rakamları, ilk başta Mısırlılar tarafından kullanılmakta olup çeşitli çizgilerden oluşmakta olduğu görülmektedir. Farklı sembol ve harfleri rakam olarak kullanan Mısırlılardan sonra rakam olarak kullan millet Romalılar olmaktadır. İlk olarak Romalıların kullanması bu rakamlara roma rakamları adının verilmesine neden olduğu bilinmektedir. Roma rakamları ticaretin gelişmesi ile tüccarlar tarafından da kullanılmaya başlanınca, popülerliği artmış ve çok fazla kullanılır olmuştur. Ayrıca ticari anlamda hesaplama yönüyle kolaylık sağlaması roma rakamlarının kullanımını daha da fazla arttırmıştır.
Roma rakamları eski kullanımını kaybetmiş olsa da günümüzde hala kullanıldığı alanlar vardır. Bu alanlar; Kitapların numaralandırılması ve sayfalandırılmasında, farklı maddelerin sınıflandırılmasında, tarihlerde ay kısmının yer aldığı yerde, dergilerin cilt sayfalarında, yüzyılların belirtilmesinde ve hükümdar, padişah ve hükümdar adlarının önünde olarak sınıflandırabilir. Romen rakamları sembolik olarak estetik bir görüntüye sahiptir ve bu nedenle günümüzde dahi, hala kullanılmaya devam edilmektedir.
Romen rakamlarının, evrensel bir rakam olma özelliği olmasa da okullarda öğrencilere aktarılmakta ve eğitimde yer almaktadır. Firma ve markalar reklam çalışmalarında roma rakamlarından faydalanmaktadır. Roma rakamları anlaşılması kolay ve pratik hesaplama özelliklerini barındırmaktadır.
Roma rakamları kullanılırken birtakım kurallara uyulmasını gerektirmektedir.
- Bir harfin sağına kendisinden daha küçük değere sahip bir harf getirilirse toplanarak okunmaktadır.
- Bir harfin sol tarafına kendisinden daha küçük değere sahip bir harf gelirse çıkarılmaktadır.
- Hem sağa hem de sola daha küçük değere sahip harfler yazılarak farklı rakamlar okunabilmektedir.
- Bir harf yan yana en fazla 3 kez yazılabilmektedir.
- Roma rakamı ile en büyük ve en uzun sayı 3888 olarak belirtilmektedir.
- Nadir zamanlarda olsa da; daha büyük sayılar ihtiyaç duyulduğu anlarda, harflerin değerlerini 1000 kat arttırmak için üzerlerine çizgi çizerek kullanılmaktadır.
Roma rakamlarından örnek verilmesi gerekirse;
I=1 VII=7 XIII=13 XIX=19
II=2 VIII=8 XIV=14 XX=20
III=3 IX=9 XV=15
IV=4 X=10 XVI=16
V=5 XI=11 XVII=17
VI=6 XII=12 XVIII=18
Romen rakamları yukarıdaki gibi yazılmakta ve devam etmektedir.
Roma ve Romen Rakamları Sıfır ile Basamaklar Kavramı
Dünya üzerinde geçmişte ve günümüzde onlarca farklı millet ve ülke tarafından kullanılan Romen ve Roma rakamları; farklı özellikleri, detayları, toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi işlem farklılıkları ile kullandığımız rakamlardan farklı olarak büyük bir özelliği daha içeriğinde barındırmaktadır. Bu roma rakamlarındaki sıfırla alakalı bir durumdur.
Roma rakamlarında sıfır yoktur.(!)
Romen rakamlarında hem okunuş hem de yazılış bakımından sıfır ( 0 ) diye bir ifadenin olmadığını belirtmeliyiz. Her rakamın bir sembolle anıldığı veya ifade edilip tanımlandığını düşünürsek Roma rakamlarında ( 0 ) sıfırı ifade eden bir sembol veya şekil bulunmamaktadır.
Roma rakamlarındaki sıfırı başka dillerden ayıran özelliklere bir göz atalım.
Örneğin batı Arap rakamlarının sayılarında 1, 2 veya 3 fark etmeksizin tek başına bir ifade iken bunların artmasında yanlarına sıfır ifadesi gelerek sayıyı 10, 20 veya 30 yapabilmektedir. Bu hali ile sıfır; hem tek başına bir sembol ve anlam ifade etmektedir.Ayrıca, birden sonsuza kadar bir sayının sonuna, ortasına ve farklı bir ondalık kısmına geldiğinde de bir sembol ve anlam ifade etmektedir. Sıfırın semboldeki sayı adedi de oldukça önemlidir. Örneğin 1 adet sıfır ile 10 sayısını bulabileceğimiz gibi 2 adet sıfır ile 100 veya 1100 sayısını bulabiliriz. Yanı sıfır tek başına bir değer ifade eden sayıdır. Ancak roma rakamında tüm bu açıklamaların aksine sıfır bir sembolle gösterilmeyen ve değer ifade etmeyen hatta tanımlanmayan bir kavramdır. Günümüz şartlarında ise bu durum çok önemli bir dezavantaj oluşturmaktadır.
Roma rakamları ve basamaklarda ki gösterimleri ve ifadelerine bir bakalım.
Roma rakamlarında basamakların birbirinden bağımsız çalıştığını öncelikle ifade etmeliyiz. Bildiğimiz basamaklı sistem veya Batı Arap sistemlerinde var olan 125 ifadesinde eki 1 sayısının 100 x 1 olarak ve 2 sayısının 2 x 10 olarak ifade edildiği derin ve anlamsal ifadelerin hiç birisi roma rakamlarında bulunmamaktadır.
Sizce bu durum, günümüzde ne tür sıkıntılara sebep olurdu? Yorumlarınızı bekliyoruz…
Roma rakamındaki basamakların her biri, tek başına birbirinden bağımsız çalışan ve tanımlanan değerler olup yazılışları bakımından o şekilde ifade edilir. Örneğin XVI sayısı bildiğimiz sayı teriminde 3 basamaklı bir sayı gibi görülse de Roma rakamında bu 16. Veya 16 sayısını anlatan bir semboller bütünüdür.
Roma rakamlarında büyük basamaklı sayıların ifade şekline bir göz atalım.
Türk alfabesinde, Batı Arap veya bir çok ülkenin bugün kullandığı sistemde büyük sayıların ifadesinde çoklu basamaklar ve bir hayli fazlaca sıfırın olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin 5.000 ( Beş bin ) ifadesinde 1000 x 5 ile binler basamağını görebilir ve geriye kalan her sıfırın birler, onlar ve yüzler basamağında yerini alan değerler, olduğunu görebiliriz. Oysa Roma rakamlarında 5.000 ifadesi sadece bir sembol ile gösterilmektedir V ifadesinin üzerinde yer alan çizgi başlı başına tek adet sembol olup 5.000 anlamı taşımaktadır. 10.000 sayısını X, 50.000 sayısını L, 100.000 sayısını C, 500.000 sayısını D ve 1.000.000 sayısını ise M harfi sembolize etmektedir. Ancak V, X, L, C, D ve M harflerinde ‘’ _ ‘’ işareti bulunmakta ve üzerinde yer almaktadır.
Roma rakamında iki basamaklı sayıların ifadesi ile Roma rakamlarının basamak ve sıfır konusunda ki farkını daha iyi anlayabiliriz.
36 sayısı Roma rakamında XXXVI şeklinde ifade edilmektedir. Normalde 5 basamaklı bir sayısı ifade ediyormuş gibi görünse de aslında XXX demek 30’ u, V demek 5’i ve I ise 1’ i temsil eden tek başına değerlerdir. Bu değerlendirme Roma rakamlarında sembollerin daha etkili olduğunu ve belirgin ifadelerde yer aldığını gösterir.
