Çocukluğumdan beri ismini belki binlerce kez duyduğum, uzak diyarlara ait bir efsaneydi Ernesto “Che” Guevara… Bir cenaze töreninde tesadüfi bir şekilde çekildiğini öğrendiğim meşhur fotoğrafını gazetelerde, kitaplarda, rozetlerde gördüğüm adamdı. Başında tek yıldızlı beresi, fermuarını boynuna kadar çektiği montu, dağınık saçları, uzaklara diktiği sert, kararlı bakışları ve mağrur ifadesi ile fotoğraf karesinde öylece duruyordu.
Sadece sol görüşlü insanların bir ikonu sanmıştım onu, bir fikir önderi, bir siyasetçi sanmıştım. Nasıl olduysa hayatını araştırmaya pek gerek görmemiştim. “Nedir bu adamı bu kadar özel kılan?” diye sormamıştım. Ta ki Küba’ya gitmeye karar verene kadar…
Che Guevara’nın bir cenazede çekilmiş olan dünyaca ünlü fotoğrafı
Nam-ı diğer “Che”
Küba seyahati için kaynak aramaya başladığımda efsane benim için gerçeğe dönüştü. Evdeki kitaplıkta Che ile ilgili bir kaynak kitap buldum. Yazarı Paco Ignacio Taibo ve ismi de “Nam-ı diğer Che” idi. Kapağında ise yine o fotoğraf… Elime aldım ve evirip çevirmeye başladım. 800 sayfaydı kitap, dile kolay. “En son ne zaman bu kadar uzun bir kitap okumuştum?” diye düşündüm. Şu çılgın Türkler, Anna Karenina, Savaş ve Barış aklıma geldi. Kişisel hayranlık duyduğum insanlar listesine Mustafa Kemal, Leo Tolstoy ve birçok değerli insandan sonra biri daha mı girecekti? Cevap evetti… Hem de liste başından…
Ernesto Che Guevara, yani Che’nin hikâyesini kendi günlüklerinden derlenmiş olan bu kitaptan okudum. Öyle ki; hikâyenin içine girip “O” oldum 🙂 Yazar olayların tarihini verip, olayları kurguladıktan sonra bir anda Che’nin bizzat anlatımına bırakıyordu kitabın akışını ve bu yazın tarzı aksiyon filmlerini aratmıyordu.
Tamamen yaşadıklarını benimseyerek, hikâyesini özümseyerek, kararlarına ve hayata bakış açısına, dağlar delen azmine saygı duyarak bitirdim kitabı… Hemen özetini çıkarmaya başladım. Aynı Fidel Castro’da olduğu gibi uzun bir anlatım olarak döndü Küba gezisinde Che Guevara… Fidel Castro’nun akıllara zarar yaşam öyküsünü bir buçuk saatte anlatabilmiştim Trinidad’a giderken… İki gün sonra Trinidad’tan ayrıldığımızda, Santa Clara yolunda ise Che Guevara’nın hikâyesini ancak iki saate sığdırabildim. Dikkatleri anlatıma toplamak hiç de zor olmadı. Çünkü dedim ya; başlı başına sürükleyici birer aksiyon filmi gibiydi ikisinin de hayat öyküsü…
Peki ne yapmıştı Che? Neden bu kadar önemliydi? Neden koskoca bir şehir onun adıyla anılıyordu ve şehirdeki herkes bundan gurur duyuyordu? Küba’nın hamisi Fidel Castro’yu bile aşan şöhreti nerden geliyordu?
Anlatayım isterseniz…
Ernesto Che Guevara Kimdir?
Che’nin hikâyesi 1928 yılında Arjantin’de başlar. Henüz küçük bir çocukken mate (yerel bir çeşit çay) bardağını dökmeden taşımaya yoğunlaşıp bahçedeki engellere takılıp düşen Ernesto, defalarca ayağa kalkar ve bardağı tekrar doldurup geri dönermiş. Ailesinin gülüşmeleri eşliğinde masaya kim bilir kaçıncı seferden sonra ulaşırmış. Yazar “Bir adamın ne olacağı çocukluktan bellidir” diye giriş yapıyor. Küçük Ernesto’nun da inatçı, azimli ve asla pes etmeyen biri olacağı çocukluğundan belli olduğuna vurgu yapıyor. Ne kadar haklı olduğuna ileriki satırlarda geleceğiz.
Che’nin Latin Amerika gezisini konu alan Motorsiklet Günlükleri filminden bir kare
“Motorsiklet Günlükleri” Filmine Konu Olan Gezi
Ernesto 1951’de henüz bir tıp fakültesi öğrencisiyken Latin Amerika’yı keşfe çıkar ve Latin Amerika’yı bir bütün olarak bağımsızlığına kavuşturma ideali de bu seyahatlerde aklına yerleşir. İlk seyahatine beraber çıktığı arkadaşı kendisi gibi doktor olan Alberto Granado’dur. Sözde annesi kendisinden yaşça büyük olduğu için Ernesto’yu, Alberto’ya emanet eder. Fakat deli dolu biri olan Alberto Granado ile Ernesto Guevara maceradan maceraya koşarlar.
Ernesto bu seyahate çıkarken arkada çok sevdiği sevgilisini bırakmıştır. Fakat aslında bu umutsuz bir aşktır. Çünkü birbirlerini ne kadar seviyor olsalar da, kızın ailesi soylu, zengin bir ailedir ve Ernesto’ya mesafeli yaklaşmaktadırlar. Ayrıca Ernesto’nun dünyayı değiştirme ideali vardır. Bu yüzden aralarındaki ilişki bu seyahatin başında sonlanır.
Henüz bir öğrenci olan genç Ernesto, seyahatini tamamlayacak parayı bulabilmek için cüzzamlı hastalarla dolu bir adada doktorluk yapar. Eski püskü motorsikletleri bozulur. Karda kışta yolda kalırlar. Başlarına bin bir türlü bela gelir. İlerde yaman bir gerilla olacak Ernesto, daha o günlerden açlığa talimlidir.
Bir köy düğününde kafayı bulunca farkında olmadan evli bir kadına kur yapar Ernesto… Zar zor kaçarlar. 🙂 Aynı Ernesto beş parasız kaldıkları bir dönemde, ıssız bir yerde tanıştıkları işçi aileye cebindeki son parayı da verir. Hem de arkadaşının tüm itirazlarına rağmen…
Bu dönemlerde annesine yazdığı mektuplarda memleketi olarak gördüğü Latin Amerika ile ilgili görüşlerini dile getirir. Yurt dışı kaynaklı büyük şirketlerce halkın emeğinin nasıl sömürüldüğünden bahseder. Uzun ve büyük bir ideali yansıtan bu mektuplarda kâh sinirlenir, kâh duygusallaşır genç Ernesto… Devrim yolunda asla duraklamayacağını da üstüne basa basa söyler.
Che’nin İkinci Latin Amerika Turu
Geziden döndükten kısa bir süre sonra ikinci bir gezi için yola çıkar ve Arjantin’den sonsuza dek ayrılır. (1953) Bu kez yol arkadaşı Calica Ferrer’dir. Bolivya, Peru, Ekvador, Kosta Rica ve Guatemala’yı gezerler. Guatemala’da bir süre kalır ve ordayken CIA destekli bir darbe olur. Hükümet cunta tarafından devrilir ve Ernesto dış kaynaklı bir şirketin finansal olarak desteklediği bu darbeye şahit olur.
Sonrasında Meksika’ya yerleşir ve küçük bir hastanede doktorluk yapmaya başlar. Kazandığı para kendisine yetmediği için parklarda insanların fotoğraflarını çekerek kendisine ek gelir sağlamaya çalışır.
Fidel Castro ve Ernesto Che Guevara aynı fotoğrafta
Che’nin Fidel İle Tanışması
İşte bu dönemde siyasi sohbetler yapmak için arkadaşlarıyla toplandığı günlerden birinde Raul Castro ile tanışır. Bu noktadan sonra hayatı değişir Ernesto Guevara’nın… Çünkü Raul onu bir akşam yemeğine davet eder ve bu yemekte kardeşi Fidel ile tanıştırır. Guevara, Küba halkının nasıl ezildiğinden ve orada nasıl bir devrim yapacağından uzun uzun bahseden bu genç avukata hayran olur. Balkona çıkıp bir konuşma yaparlar. Ernesto, Fidel’e “Elinde silahlı bir birlik yok, para yok, bu yapmaktan bahsettiğin devrim delilik.” der. Fidel gülümseyerek kendisine katılıp katılmayacağını sorar. Ernesto “Evet katılacağım ama Küba’dan sonra Latin Amerika’nın diğer ülkelerinde devrim yapmama izin vereceksin” der. Fidel ise cevap verir “Sen benden de delisin!”
Ernesto Guevara Guatemala’da tanışmış olduğu Hilda ile evlenir. Bir çocuğu olur. Fakat bu sırada Fidel ve diğer Kübalılarla eğitimler yapmaktadırlar. Küba’ya devrim için gideceklerinden çocuğunu göremeyecektir.
Büyük bir gayretle kiraladıkları çiftlikte, İspanya iç savaşında görev almış Albay Bayo himayesinde askeri eğitim alırlar. Herkese Arjantin’de sıkça kullanılan argo bir kelime olan “Che” diye hitap ettiği için artık Küba’lılar da onu Che diye çağırmaya başlarlar. Artık Ernesto CHE Guevara’dır.
Eğitimler bitmeye yakınlaşınca eski püskü bir tekne olan Granma’yı satın alırlar. Bu tekne muhtemelen Amerikalı eski sahibinin büyük annesine ithaf ettiği bir teknedir.
Tam her şey ayarlanmışken Meksika polisi tüm teşkilatı göz altına alır. Elli gün boyunca içerde kalırlar ve sonunda Fidel’in bağlantıları sayesinde salıverilirler. En son çıkan ise ölümüne inatçı ve açık sözlü bir adam olan Che’dir. Çünkü sorulan bütün siyasi sorulara doğru cevap vermiştir.
Sierra Maestra Dağları
Nihayet 25 Kasım 1956’da Granma Küba’ya doğru yola çıkar. Teknede 82 adet gönüllü devrimci vardır. Eski teknenin motoru bozulur. Ağırlık yüzünden güvertesi su yüzeyine yaklaşır. Batma tehlikesi geçirirler. Bunlar yetmiyormuş gibi Küba’lı diktatör Batista’nın kuvvetleri bu teknenin yolda olduğunu haber alır ve onları sazlıklara yanaştıkları sırada kıstırır. 82 gerilladan yalnızca 17 kişi Sierra Maestra’ya ulaşır. Sierra Maestra devrimci güçlerin mücadelesini başlatacağı dağın adıdır. Kaderin cilvesine bakın ki sağ kalan bir avuç gerillanın içinde devrimin baş aktörleri olacak adamlar vardır. Che Guevara, Fidel Castro ve Camillo Cienfuegos…
Ernesto Che Guevara Kimdir?
Che’nin Comandante Che Guevara Olması
Küba’daki şehir örgütlenmesinin desteği ile sayıları gün geçtikçe artar. Batista’nın ordusuna vurdukları her darbede kendilerine yeni katılanlar olur. Halk bir süre sonra tamamen onların tarafındadır. Fidel kuvvetler çoğalıp orduyu iki kol haline getirmek gerektiğinde ikinci komutanlığı Che’ye verir. O günden sonra Che, dağların kahramanı ve efsane bir komutan olacaktır. Yani adına şarkılar yazılan Comandante Che Guevara hayat bulacaktır.
Astım Krizleri Ve Zorluklar
Ancak Che’nin birlik içinde bir efsane olması yalnız taktik başarısından ve kültürlü, zeki biri olmasından gelmez. O aynı zamanda inanılmaz bir azme ve kararlılığa sahip biridir. Gözünü kırpmadan verdiği kararları uygular. Birliği içinde eşitliğin bozulmasına asla müsaade etmez. Che aynı zamanda astım hastasıdır ve çok şiddetli nöbetler geçirmektedir. Açlık, ilaçsızlık ve sıkça tekrar eden nöbetlere rağmen bir gün bile duraklamadan birliğine komuta eder.
Bu arada Che’nin, Fidel’e sarsılmaz bağlılığını ve hayranlığını da atlamayalım. Günlüklerinden açıkça görüldüğü üzere; Che tüm dehasına ve popülaritesine rağmen hiçbir zaman Fidel’in önüne geçmemiş, geçmeyi düşünmemiştir.
Santa Clara şehrinde Che’nin mezarının yanıbaşındaki anıt heykel
Santa Clara’nın Alınması Ve Zafer
Zaman içinde ülkenin yarısını ele geçirirler ve Che’nin birliğiyle çevirdiği Santa Clara şehri düştüğü gün zalim diktatör Batista ülkeden kaçıp gider. Che Santa Clara’da hayatının aşkı Aleida March ile tanışır. Aleida şehir örgütünden biridir ve Che’ye orda kaldığı süre içinde rehberlik etmiştir. Che Hilda’dan boşanıp Aleida ile evlenecek ve ondan çocukları olacaktır.
Che , Fidel ve Camillo artık birer kahramandır. Fidel devlet başkanı seçilir. Che ise sanayi bakanı olarak atanır. İçinde bir iflah olmaz bir gezgin yaşayan Che, Küba’nın dış işlerini de üstlenir ve hayalindeki ülkeler olan Rusya ve Çin’e seyahate gider.
Kongo’da Mücadele
Fakat Che bürokratik işlere gelemez. Fidel’den sözünü tutmasını ve kendisini yeni devrimler için salıvermesini ister. Birkaç sene sonra Küba’nın Kongo’da bir diktatöre karşı halkın savaşını desteklemesi üzerine Kübalı kuvvetlerin komutanı olarak Kongo’ya gider. Devrimci güçler burada başarısız olur. Che bu noktadan sonra Küba’ya bir daha dönmeyi içine sindiremez.
Prag Seyahati Ve Bolivya Kararı
Bolivya’ya gitmeye ve orda Latin Amerika devrimini başlatmaya karar verir. Hazırlıklarını Prag’da yaşadığı sürede büyük bir gizlilikle gerçekleştirir.
Che’nin ortadan kaybolmasının etkileri Küba’yı sarsmıştır. Herkes Fidel Castro’dan bir açıklama bekler. O da Che’nin Küba halkına veda mektubunu okur.
Che Guevara ve yanından hiç ayırmadığı purosu
Che’nin Veda Mektubu
Fidel,
Dünyanın başka ülkeleri benim mütevazı çabalarıma ihtiyaç duyuyor. Ben senin Küba’ya olan sorumluluğunun sana imkân vermediği şeyi yapabilirim. Ayrılmamızın zamanı geldi.
Bunu acı ve sevincin karışımıyla yaptığım bilinsin; burada beni evladı gibi kabul eden bir halkı bırakıyorum. Bu, benim ruhumdan bir parça koparmaktır. Yeni savaş alanlarında bana vermiş olduğun inancı, halkımın devrimci ruhunu, görevlerin en kutsalı olan nerde olursa olsun emperyalizme karşı mücadele etme görevini yerine getirme duygusunu taşıyacağım.
Başka gökler altında son saatim geldiğinde benim son düşüncem bu halk ve özellikle sen olacaksın.
Öğrettiklerine eylemlerimin en sonuna dek sadık olmaya çalışacağım. Bana sunduğun örnek için sana teşekkür ederim. Devrimimizin dış politikası ile her zaman özdeşleştiğimi ve sonumun geldiği herhangi bir yerde Kübalı devrimci olmanın sorumluluğunu duyacağıma ve buna göre davranacağıma söz veriyorum.
Çocuklarıma ve karıma maddi hiçbir şey bırakmadığımı ve bundan üzüntü duymadığımı, aksine sevindiğimi beyan ederim. Onlar için özel hiçbir şey yapmıyorum, çünkü devletin onlara yaşama ve eğitim görmeleri için gereken her şeyi vereceğini biliyorum.
Küba’dan Ayrılış Ve Bolivya Günleri
İşte Che Guevara çok sevdiği Küba halkına bu mektupla veda eder ve mecliste bir alkış fırtınası kopar. Nereye gittiğini Fidel ve üst düzey yetkili bir kaç kişi haricinde kimse bilmemektedir. Che gizlice Küba’da ailesine veda ettikten sonra Bolivya’ya kılık değiştirerek bir sosyolog kimliğinde girer. Beraberinde onunla Küba devriminde, Kongo’da savaşmış olan sadık adamları vardır. Bu adamlar ülkelerine televizyon kameraları eşliğinde veda etmemiş, gizlice ayrılmış ve Bolivya’ya gelmişlerdir. (Böylesine bir fedakârlığa saygı duymamak gerçekten mümkün değil) Che onlara hitaben yaptığı konuşmada, çekecekleri zorlukları açıkça dile getirir. Yine de kimse geri adım atmaz. Herkes Che ile birlikte ölmeye hazırdır.
İşte bu niyetle Bolivya’da bir gerilla mücadelesi başlatırlar. Küba’nın Batista’sı gibi Bolivya’nın da halka kan kusturan bir asker kökenli diktatörü vardır. Kendilerine Bolivya’dan birçok kişi katılır. Uzun süre Che ve gerillaları orduya karşı büyük başarılar kazanır ve olumsuz şartlara rağmen direnirler.
İşler Kötüye Gidiyor
Fakat Küba’da olduğu gibi halktan açık ve net bir destek göremezler. Çünkü Bolivya ordusu halkı devamlı tehdit etmektedir. Tüm bunlar yetmiyormuş gibi Amerika, Bolivya ordusunun bir tugayını seçkin birlikler olan Ranger’lar gibi eğitir ve çatışma bölgesine gönderir. Vietnam’da savaşmış komutanlarını da onların başına verir. Amerika, Küba gibi ikinci bir sürpriz istememektedir. Bolivya’nın sol güçlerinden gerekli desteği alamayan Che ve gerillaları, kendi içlerindeki Bolivyalı gerillaların kaçması ve ordunun eline düşüp bilgi vermesi nedeni ile zor durumda kalır. Birlik bölünür ve kuvvetlerin yarısı ordunun tuzağına düşüp katledilir.
Che’nin Ölümü
Che astım krizleri ve arkadaşlarının ölümlerinin üzüntüsü ile kahrolur. Yine de bir avuç gerilla ile mücadeleye devam eder. Kahramanca çarpışırken yaralanır ve esir düşer. Bolivya yönetiminin verdiği karar ile alçakça infaz edilir. Kendisinin ve beraberindeki arkadaşlarının mezarı seneler sonra Küba’lı araştırmacılar tarafından bulunur ve Santa Clara şehrine taşınır. Bugün Santa Clara’da, Che ve silah arkadaşlarının anıt mezarı bulunmaktadır.
Che isimli iki bölümlük filmde Che Guevara karakterini canlandıran Benicio Del Toro
Benito Del Toro Ve Che Filmi
Che’nin acıklı bir sonla biten hayat hikâyesi 2009 film Ekimi’nde gösterime giren iki filmle Türk izleyenlere aktarıldı. Filmde Che karakterine, Benito Del Toro isimli meşhur aktör hayat vermiştir. Del Toro’nun Cannes film festivalinde Che rolü ile en iyi erkek oyuncu ödülünü aldığı filmlerin ilkinde; Che’nin Küba devriminde zafere giden yolda neler yaşadığı anlatılır. İkinci film ise hikâyemizin sonu gibi hüzünlüdür. Çünkü Che ve arkadaşlarının Bolivya’da nasıl gün be gün ölüme gittikleri işlenmektedir.
Siyasi görüşlerini paylaşalım veya paylaşmayalım. Che dünyayı daha güzel bir yer haline getirmek için çaba vermiş dürüst ve cesur bir adam. Onun bu dağlar delen azmine ve insanüstü fedakârlığına hayran kalmamak imkânsız.
Santa Clara Ziyareti
Grubumla Trinidad’tan, Santa Clara’ya uğradık ve Che’nin anıt mezarını ziyaret ettik. Yolda bu hikâyeyi daha ayrıntılı bir şekilde anlatmıştım. Hepimiz artık kimin mezarını ziyaret ettiğimizi biliyorduk.
Che’nin naaşının başındaki hiç sönmeyen ateşi hep beraber izledik. Onun adına açılmış olan müzeyi gezdik. Son iki günümüzü Havana’da geçirmek üzere dönüş yoluna çıktık. Havana’da kalan iki günümüz gerçekten unutulmayacak kadar güzel geçti. Küba seyahatimizin en güzel günleri oldu.
