Kömür Nedir?
Kömür bitki kökenli bir maddedir. Bu nedenle ana elementi karbondur. Bitkilerin, zamanla ve sıcaklık-basınç altında, değişim geçirmesi sonucunda oluşmuştur. Kömür, karbon, hidrojen, oksijen ve azottan oluşan, kükürt ve mineral maddeler içeren, fiziksel ve kimyasal olarak farklı yapıya sahip bir maddedir.
İnsan yasamında ve enerji hammaddeleri içinde çok önemli bir yere sahip olan kömür, dünyada geniş rezervlere ve vazgeçilmez yaygın tüketim alanlarına sahiptir. Kömür emniyetli, üretimi kolay, ucuz ve temiz bir fosil yakıttır.
Kömür Nasıl Oluşur?
Kömür, geçmiş çağlarda bulunan bitkilerin; doğanın ve zamanın etkisiyle fosile dönüşmesiyle oluşan kaya türüdür. Kömürün kimyasal bileşenleri karbon (C), Hidrojen (H), Oksijen (O), Kükürt (S) ve Azot (N) elementleridir.
Bataklıkların veya nemli toprakların etrafında bulunan dev bitkiler, çalılar veya ağaçlar yaşamsal faaliyetleri sona erdikten sonra dibe doğru çökmeye başlarlar. Yerin altında kalan bu bitkiler, uygun sıcaklık koşulu ve nem oranı sağlandığında milyonlarca yıl sonucunda parçalara ayrılarak kopmaya başlar. Kopan bu parçacıklar nemin etkisiyle bir jel haline dönüşür. Çamur ve kumla kaplanan karbon zengini bu jel zamanla uğrayacağı kimyasal reaksiyonlar sonucunda sertleşmeye başlar ve kaya haline gelir. Ancak bu reaksiyonların gerçekleşebilmesi için uygun sıcaklık koşulları çok önemlidir. Yer altında bulunan levhaların hareketleri, tektonik hareketler, volkanik dağların devreye girmesi gibi etkenler uygun sıcaklık koşullarının sağlanmasına çok yardımcı olmuştur.
Kömürleri meydana getiren bataklıkların geliştiği ortamlar:
– Deltalar (en kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır),
– Göller (Göl kıyıları, kalın kömür damarlarının meydana geldiği uygun bataklık ortamlardır),
– Lagünler (Deniz etkisinin olduğu ince kömür damarcıklarını meydana getirirler),
– Akarsu taşma ovaları (İnce kömür damarcıklarını oluştururlar).
Kömür Çeşitleri
Kömürlerin sınıflandırılması mümkündür. Kömür çeşitleri; üç çeşit üzerinden kömürler hakkında bilgi verilir. Antrasit, taş ve linyit kömür çeşitleri içindedir. En değerli kömür antrasittir. %95 karbondan oluşmaktadır. Taş kömürü ise %70 karbondur. Linyit kömürünün içinde ise %50 oranında karbon bulunmaktadır. Kullanım alanları farklı olan bu kömür çeşitleri, organik olgunluklarına göre de sınıflandırılabiliyor. Yaş kömürlerin daha kaliteli olduğu, kömürlerin nem içeriklerine göre belirleniyor.
Kömür çeşitlerini ve bu üç çeşit kömür dışındaki çeşitleri inceleyelim.
Antrasit: Antrasit kömürü katı fosil yakıtların en kaliteli olanıdır.
%95′ i karbondan oluşur ve su oranı düşüktür. En sert kömür türü olup yandığında diğerlerinden daha fazla ısı verir.
Doğada çok az miktarda bulunur ve bu yüzden bulunması zordur. Parlak renklidir ve tutuşturulması zordur.
Taş Kömürü: Kalorifik değeri en kaliteli kömürlerden biridir. Taş kömürde kömürleşme daha ileri safhadadır. Yüksek kalorili bir kömürdür. Bu nedenle taş kömüründen elde edilen enerji linyitten elde edilen enerjiden daha fazladır. Daha pahalı olduğu için evlerde kullanımı çok fazla tercih edilmez.
Türkiye’de Zonguldak bölgesinde çıkarılmaktadır. Taşkömürü kömürleşme derecesi bakımından antrasit ile linyit arasında yer alan bir kömür türüdür. Maden kömürü olarak da bilinir. Karbon ve uçucu maddeler bakımından zengindir. Karbon yüzdesi 75 – 90’ı bulur.
Linyit: Yumuşak, kolayca ufalanabilen, kırılgan ve mat görünümlüdür. Karbon içeriği düşük olan linyit kömürü çok yüksek nem içerir. Linyit kömürü ülkemizde ve dünyada büyük oranda elektrik enerjisi üretimi için kullanılır.
Grafit: Grafit, tabiatta bulunan saf karbondur. Grafitin elmastan asıl farkı amorf yapıda olmasıdır. Grafit, ark lambası kömürlerinin yapımında ve yağlama maddelerinde kullanılır. Kil ile belirli bir oranda karıştırılırsa, kalem ucu yapımına yarayan bir madde elde edilir.
Fosil Olmayan Kömür Çeşitleri
Odun Kömürü: Ağacın havasız ortamda yavaş yavaş kısmen yakılmasıyla elde edilen ve siyah barut üretiminde ve metallerin sert yüzeylerinin kaplanmasında kullanılan kömüre “odun kömürü” denir. Hammaddesi daha çok meşe odunundan sağlanır.
Kok Kömürü: Kok kömürü, kimyasal yöntemlerle elde edilen kömür türüdür. Doğada yalın halde bulunmaz. Taş kömürünün içerisinde bulunan gazlar çıkarılarak elde edilir. Evlerde sobaları yakmak için kullanılır.
Kömür ve diğer fosil yakıtlar hayatımızda önemli rollere sahiplerdir.
