Senozoik dönem (Cenozoic Era), yaklaşık 65 milyon yıl önce başlayıp ve günümüze kadar devam eden çağa verdiğimiz isimdir. Milyonlarca yıl önce başlayıp hala içinde bulunduğumuz Senozoik dönem, Dünya tarihinde belgelenmiş üçüncü dönemdir. Kıtaların mevcut konumları ve insanlar da dahil olmak üzere günümüzde yaşayan bazı canlılar bu dönemin başından beri varlığını sürdürüyor. Tersiyer dönemi ise “Üçüncü Zaman” anlamına gelir.
Senozoik Ne Demek?
Senozoik çağ, kanatsız olan dinozorları yok eden Kretase döneminin sonunda, Kretase-Paleojen neslinin tükenmesi olayının hemen ardından başladı.
İlk olarak “Kainozoic” olarak yazılan “Cenozoic” terimi, ilk olarak 1840 yılında Penny Cyclopedia ansiklopedisinde İngiliz jeolog John Phillips tarafından yazılan bir makalede kullanılmıştı. İsim, “yakın yaşam” anlamına gelen Yunanca bir kelimeler bütününden türetildi.
Senozoik dönem, kendi içinde üç ayrı döneme ayrılmıştır:
Paleojen dönemi (65-23 milyon yıl önce): Eosen ve Oligosen dönemlerinden oluşur)
Neojen dönem (23-2,6 milyon yıl önce): Miyosen ve Pliyosen devirlerini içerir..
Kuvaterner dönem (2,6 milyon yıl öncesinden günümüze): Pleistosen ve Holosen dönemlerinden oluşan devir.
Hala Holosen çağında olduğumuz yaygın olarak kabul görse de, bazı bilim adamları Antroposen çağına girdiğimizi savunuyorlar. Environmental Science & Technology bilimsel dergisinde 2010 yılında yayınlanan bir makalede, bilim adamları, koşullarda şiddetli bir değişime neden olmak için yeni bir çağa giriş yaptığımızı belirttiler.
Senozoik Çağda İklim ve Coğrafya
Senozoik devirin ilk zamanlarının küresel iklimi bugün olduğundan çok daha sıcaktı ve Dünya’nın genel iklimi ekvatora yakınlıktan bağımsız olarak çok daha tutarlıydı.
Paleosen-Eosen günümüze kadar yaşanmış küresel ısınmanın en net olduğu dönem, 55 milyon yıl önce gerçekleşti. Bunu uzun, serin ve kuru bir dönem izledi. Günümüzde yaşanan mevcut küresel ısınma olayı ise daha çok insan faaliyetlerinden kaynaklanıyor.
Senozoik’in dönemin her bölümü farklı iklimler yaşadı. Paleojen döneminde, Dünya’nın ikliminin çoğu tropikaldi. Neojen devri, Kuvaterner döneminden Pleistosen dönemine kadar devam eden şiddetli bir soğumaya tanıklık etti.
Değişen manzaraya gelince, Paleojen döneminde kıtalar birbirinden ayrıldı ve geniş okyanuslar oluşturdu. Bunun, her kıtayı çevreleyen iklim ve deniz yaşamı üzerinde önemli bir etkisi oldu.
Pleistosen devri boyunca buzullar orta Kuzey Amerika’yı kaplayarak Günümüz New York’una kadar doğuya, güneyde Kansas ve Nebraska’ya ve batıdan kuzey Batı Kıyısına kadar uzanır. Buzullar çekilirken Büyük Göller oluştu.
Ayrıca Alpler, Himalayalar ve Rocky Dağları da dahil olmak üzere dünyanın önde gelen sıradağlarının birçoğu Senozoik devirde oluşmuştur.
Senozoik Çağ Yaşamı
Senozoik devir, “Memeliler Çağı” olarak da bilinir, çünkü birçok dev memeli grubunun neslinin tükenmesi, daha küçük türlerin gelişmesine ve çeşitlenmesi bu döneme denk gelir, bu memeliler gelişir ve sayıları bu çağda artışa geçer, çünkü artık onlara tehdit olan dinozorlar yok olmuştur. Dönemin kapladığı geniş zaman aralığı nedeniyle, hayvan popülasyonunu genelliklerden ziyade dönemin kilometre taşına göre tartışmakta fayda var.
Paleojen döneminin başlangıcı, Kretase döneminden kalan memeliler için oldukça önemli bir dönemdi. Bu dönemde daha sonra, kemirgenler ve Hyracotherium gibi küçük atlar da yaygınlaştı ve gergedanlar ve filler ortaya çıktı. Dönem sona erdiğinde köpekler, kediler ve domuzlar da dünyada fazlasıyla bulunuyordu. Dinozor olarak sınıflandırılan birkaç kuş dışında, dinozorlar dünyadan tamamen gitmişti.
Neojen dönemi, ilk insanlar da dahil olmak üzere ilk primatların ortaya çıktığı dönemdir. Sığır, koyun, keçi ve ceylan gibi küçük/büyükbaş hayvanlar bu devirde gelişir.
Mağara aslanları, kılıç dişli kediler, mağara ayıları, dev geyikler, yünlü gergedanlar ve yünlü mamutlar da bu dönemin devasa canlılarındandı.
Dinozorlar olmadan bitki yaşamı, Senozoik çağda gelişme fırsatı buldu ve ciddi oranda atış gösterdi. Bugün yaşayan hemen hemen her bitkinin kökleri Senozoik çağa dayanmaktadır. Çağın erken döneminde, ormanlar Kuzey Amerika’nın çoğunu oluşturuyordu. Ancak iklim soğudukça ormanların bir kısmı yok oldu ve açık alanlar arttı.
Okyanusların genişlemesi nedeniyle köpekbalıkları, balinalar ve diğer deniz canlıları çoğaldı. Eosen döneminde batı Amerika Birleşik Devletleri’nde oluşan Büyük Göller, levrek, alabalık ve diğer tatlı su türleri için mükemmel bir yuvaydı.
Ormanlar inceldikçe, otlar Kuzey Amerika’nın ovalarına yayılmaya başladı ve kıtanın ortasındaki araziyi savanlar kapladı. Ortak bitki yaşamı arasında çamlar, yosunlar, meşe ve otlar vardı. İnsanlar toprağı işlerken, çiçekli bitkiler ve yenilebilir mahsuller bu devrin ilerleyen bölümlerinde ciddi ölçüde çoğaldı.
Diğer Jeolojik Zaman Dilimleri
- Prekambriyen (Zamanın Başlangıcı)
- Paleozoik Dönem
- Kambriyen Dönemi
- Silüriyen Dönemi Gerçekler
- Devoniyen Dönemi
- Permiyen Dönemi
- Mezozoik Dönem (Dinozorların Çağı)
- Triyas Dönemi
- Jurassic Dönem
- Kretase Dönemi
- Senozoik Dönem Kuvaterner Dönemi
- Pleistosen Dönemi
- Holosen Dönemi
