Spartalılar, Peloponnesos Savaşı’nda (MÖ 431-404) rakip şehir devleti Atina’yı mağlup ettikten sonra gücünün zirvesine ulaşan antik Yunanistan’da bir savaşçı toplumdu. Spartalıların kültürü, tamamen devlete ve askerlik hizmetine sadakat üzerine kuruluydu. Spartalı çocuklar 7 yaşında, devlet destekli sıkı bir eğitim, askeri eğitim ve sosyalleşme programına girer ve tam donanımlı birer asker olacak şekilde yetiştirilirlerdi. Agoge olarak bilinen bu sistem, görev, disiplin ve dayanıklılığı ön plana çıkaracak şekilde uygulanırdı.
Spartalı kadınlar orduda aktif olmadılar, ancak buna rağmen onlar da eğitildiler ve diğer Yunan kadınlarından daha fazla statü ve özgürlüğe sahiplerdi. Spartalı erkekler profesyonel birer asker oldukları için, tüm el emeği işleri; köle sınıfı olarak kabul gören Helotlar tarafından yapıldı. Askeri yeteneklerine rağmen Spartalıların egemenliği oldukça kısa sürdü: MÖ 371’de, Leuctra Savaşı’nda Thebes’e yenildiler ve imparatorlukları uzun bir düşüş sürecine girdi.
Spartalılar ve Toplum Tarihi
img: This is Sparta
Lacedaemon olarak da bilinen Sparta, esas olarak güney Yunanistan’ın bugünkü Lakonia bölgesinde bulunan eski bir Yunan şehir devletiydi. Sparta’nın nüfusu üç ana gruptan oluşuyordu: tam vatandaş olan Spartalılar, Helotlar (veya köleler) ve ne köle ne de vatandaş olan Perioeci. Adı “etrafta yaşayanlar” anlamına gelen Perioeciler, zanaatkar ve tüccar olarak çalıştı ve Spartalıların savaşlarda kullandığı silahları üretenler onlardı.
Biliyor Muydunuz? “Spartalı” kelimesi, kendinden emin, basit, tutumlu ve sade anlamına gelir. Özlü ve öz anlamına gelen laconic kelimesi, konuşmanın kısalığını takdir eden Spartalılardan türetilmiştir.
Tarihin en büyük savaşçılarından olan Spartalı tüm sağlıklı erkekler, itaat, dayanıklılık, cesaret ve öz denetimi vurgulayan zorunlu bir eğitim sistemi olan Agoge’ye katılıyordu. Spartalı erkekler hayatlarını askerlik hizmetine adadılar ve yetişkinliğe kadar komün olarak iyi yaşadılar. Spartalılara, devlete sadakatin kişinin ailesi dahil her şeyden önce geldiği öğretiliyordu.
Köle statüsüne sahip olan Helotlar, Spartalılar tarafından fethedilen yerlerden alınıp köle olarak kullanılan, aslen Lakonia ve Messina’lı olan Yunan kökenli kişilerdi. Spartalıların yaşam tarzı, toplumun işleyişini sürdürmek için gereken tüm günlük görevleri ve vasıfsız emeği yerine getiren Helotlar olmasaydı mümkün olamazdı: Helotlar, çiftçi, hizmetçi, hemşire ve askeri görevliler olarak bazı sınıflara ayrılıyordu.
Helotların sayısı çok fazla olduğu için Spartalılar, olası ayaklanmaları önlemek için onlara genellikle acımasızca ve baskıcı bir tutumla yaklaştılar. Ayrıca, Helotları, devamlı olarak şarap içirerek sarhoş gezmelerini sağladılar, bunu yaptıklarında zayıf düşüyor ve kendilerine karşı koyamıyorlardı (Bu uygulama aynı zamanda gençlere, yetişkin bir Spartalı’nın asla nasıl davranmaması gerektiğini göstermeyi amaçlıyordu, çünkü özdenetim onlar için önemli bir özellikti.). Zaman zaman suçsuz olmasına karşın Helotları öldürdükleri de biliniyor.
Spartalılar ve Askerleri
img: Spartalılar, Sparta kılıcı ve mızrağı olarak bilinen silahlar kullandılar.
Bir sanat, öğrenme ve felsefe merkezi olan Atina gibi Yunan şehir devletlerinin aksine, Sparta bir savaşçı kültürüne sahipti. Erkek Spartalı vatandaşların yalnızca bir mesleği yapmalarına izin veriliyordu: o da askerlik. Spartalı çocuklar, askeri eğitimlerine 7 yaşında, evden çıkıp Agoge eğitimlerine girdiklerinde başlıyordu. Oğlanlar, katı koşullar altında komün olarak yaşadılar ve devamlı olarak fiziksel yarışmalara (şiddeti de içerebilecek) maruz kalıyorlardı, onlara oldukça az yiyecek veriliyordu ve diğer hayatta kalma becerilerinin yanı sıra, yiyecek çalma konusunda yetenekli olmaları bekleniyordu.
Yüksek liderlik potansiyeli bulunan gençler, birincil amacı genel Helot nüfusunu terörize etmek ve baş belası olanları öldürmek olan Krypteia’ya katılmak için seçildi, bir nevi polis veya jandarma görevi gördüler. 20 yaşına basan tüm spartalı gençler tam zamanlı asker olarak göreve başlayıp, 60 yaşına kadar görevlerine aktif şekilde devam ettiler.
Savaşçı bir ırk olan Spartalıların sürekli bir disiplin halinde askeri eğitimler alması, onların savaş yeteneklerinin artmasına ve neredeyse yenilmez olmalarına sebep oldu. Hiçbir asker diğerinden üstün görülmüyordu. Savaşlara giderken tüm Spartalı askerler büyük bir bronz miğferi, göğüs zırhı ve ayak bileği korumaları giydiler, ayrıca bronz ve tahtadan yapılmış yuvarlak bir kalkan, uzun bir mızrak ve kılıç taşıdılar. Ayrıca uzun saçları ve kırmızı pelerinleri de ayırt edici özelliklerinden biriydi.
Spartalı Kadınlar ve Evlilik
Spartalı kadınlar, alışılmışın üzerinde bir özgürlüğe sahip olduklarından ötürü bir üne sahipti ve antik Yunan’daki diğer kadınlara göre devlette daha büyük söz sahibiydi. Orduda hiçbir rol oynamamış olsalar da, kadın Spartalılar erkeklerden ayrı olarak resmi eğitimler aldılar. Ayrıca kadınların cirit atma ve güreş gibi atletik yarışmaları da vardı. Yetişkin Spartalı kadınların mülk sahibi olmalarına ve mülklerini yönetmelerine izin verildi. Kısacası Sparta kadınları, birçok milletin kadınlarına göre çok daha ön plandaydı.
Ayrıca devlet, vatandaş-savaşçı olacak ve savaşta ölenlerin yerine büyüyecek erkek çocuklara sahip olması gerektiği için, evlilik Spartalılar için çok büyük bir öneme sahipti. Geç evlenen erkekler halk tarafından hor görülürken, birden fazla erkek çocuğu olan erkekler ödüllendiriliyordu.
LiveScience’ın belirttiğine göre, evlilik aşamasında Spartalı kadınların kafaları kazıtılıyordu; evlendikten sonra da saçlarını kısa tuttular. 30 yaşın altındaki erkekler ortak kışlalarda kaldığı için evli çiftlerin birçoğu genelde ayrı yaşıyordu.
Spartalıların Çöküş Dönemi
MÖ 371 yılında Sparta, Leuctra Muharebesi’nde Thebai’lere karşı büyük bir yenilgi aldı. Ertesi yılın sonlarına doğru, Thebai generali Epaminondas, Spartalıların topraklarına bir istila başlattı ve birkaç yüzyıl boyunca Spartalılar tarafından köleleştirilmiş olan Messina Helotlarını azad edilmesini sağladı. Spartalılar, uzun bir düşüş döneminde ikinci sınıf bir güç olmalarına rağmen var olmaya devam edecekti.
