İlk olarak, epistemolojinin ne olduğu sorusunu göstereceğiz. Ardından Descartes’ın bilgi teorisini açıklamak için, XVII. 19. yüzyılda felsefenin bugünkü durumuna ve ardından Descartes’ın epistemolojiye bakışına değineceğiz.
Bilgi Teorisi Üzerine
İnsan, bilginin ne olduğu ve onu insan varlığından elde etme yollarının neler olduğu konusundaki çabasını irdeleyecek bir konumdadır. Felsefe tarihindeki çoğu filozof epistemoloji problemlerini incelemiştir. “Bilgi teorisi, insan bilgisinin doğasını, kan olarak da bilinen şeylerin üstünkörü bir bilgisinden, onların özünü veya gerçek bilgisini kavramaya geçişin biçimlerini ve yasalarını inceler.” (Spirkin, 2016:246)
Bilgi teorisinin temel soruları şunlardır: Bunlar bilginin ne olduğu, kaynağı ve doğru bilginin ne olduğu ile ilgilidir. Nitekim bu sorular bilgi teorisinin temelini oluşturmaktadır. Geleneksel felsefe yaklaşımında bilgi, yani epistemoloji iki ana unsura ayrılır. Birincisi bilgi teorisi, ikincisi ise mantıktır. Bilgi teorisi, bilginin ana içeriğiyle ilgilenirken, mantık genel anlamda biçimiyle ilgilenir.
Descartes, 17. yüzyıl felsefesinin öncüsüdür. 17. yüzyıl felsefesinin sorunlarını ortaya koymuş ve kendisinden sonra gelen felsefe temelli düşünceleri etkilemiştir. Bu etki nedeniyle 17. yüzyıl Kartezyenizm dönemi olmuştur. Dönemin felsefesi skolastik düşünceye karşı tavır sergileyen bir tavır içindedir.
Descartes’ın Bilgi Teorisi
Rene Descartes, rasyonel düşüncenin ilk büyük düşünürü ve erken modern felsefenin kurucusuydu. Erken modern felsefenin kurucusu olması temelinde bilgi teorisini düşüncesinin merkezine koyması, inşa ettiği tüm felsefeyi “Düşünüyorum öyleyse varım” olgusunun temeline oturtmuş olmasıdır. . “Ben, ben: Bu kesin; ama ne kadar? Düşündüğüm kadar; çünkü düşünmeyi bırakırsam belki ben de yok olurdum.” (Descartes, 2015:128-129)
Descartes, epistemoloji konusundaki görüşlerini, şüpheci delilleri iyi bilerek ortaya koymaya başladığı bu dönemde, böyle bir şüpheci atmosferde ortaya çıkmıştır. Kendi bilgi teorisi sistemini metodolojik şüphecilik olarak adlandırdı. Yönteminin adından da anlaşılacağı gibi, şüpheciliği kendi silahıyla aşmaya çalıştı. Descartes, şüpheyi bilgiye ulaşmak için bir yöntem olarak kullanmıştır.
Şüpheci Yöntem
Descartes’ın metodolojik şüphecilik tercihi, önceki tüm bilgilerin doğruluğunu tek tek ele almanın zorluğu nedeniyle seçtiği bir yöntemdir. Böylece birden fazla amaca ulaşabilmiştir. İzlediği bu stratejinin temeli, ilk ilkeleri veya ilk şüphe götürmez bilgiyi bulmaktı. Bulacağı ilk şüphe götürmez bilginin şüpheden kurtulabileceğini ve onun üzerine inşa edilebileceğini ve böylece epistemolojisini oluşturabileceğini düşündü. Ayrıca epistemoloji üzerine söyleyeceklerinin sağlam bir temel üzerine inşa edilmesini de sağlayacaktır. Descartes’ın yöntem olarak seçtiği bu şüphecilik, çağının radikal şüpheciliğiyle de baş etmeyi tercih etmiştir.
Descartes, epistemoloji çerçevesinde ortaya konan bilgileri kaynaklarına veya türlerine göre tek tek kategorilere ayırmayı tercih etmiştir. Doğru olduğu açık ve seçik olduğu bilinmeyen önerme kümeleriyle ilgilenmez. Çünkü bu tür önermelerin tartışılmasının bir sonuca varmayacağını, tamamlanamayacak bilgilerin olduğunu ve üzerinde anlaşmaya varılamayacağı için bilgi teorisinin konusu olmadığını düşünmez. Üç başlık altında kategorize ettiği belirsiz önermeleri ele alır. “Birincisi, duyu-deneyine dayanan inançlar veya bilgiler vardır, ikincisi bilimin konusu olan gerçek “basit tabiatlar” bilgisidir ve üçüncüsü, akıl yürütme inançları veya matematiksel doğrular.” (Cevizci, 2018:133) Descartes’ın ortaya koyduğu bu kategorize edilmiş önermelerden ilki reddedilince, diğerlerine otomatik olarak değinilmeyecektir.
Descartes, duyular ve deneyim yoluyla elde edilen bilgileri duyular yanıltıcı olduğu için kabul etmez. Öyle ki Descartes dahil çoğu filozof, duyuların “doxa” yani “varsayım” olduğunu düşünmüş ve insanları yanlış yönlendirmiştir.
Descartes, bilimin önermelerine “Rüya Argümanı” tezi çerçevesinde cevap verir. Rüya argümanı, bütün bir hayatın rüya olabileceği gerekçesiyle onu şüphecilik etiketi altında sınıflandırır. Son olarak “akıl yürütmeye dayalı matematiksel doğrular” şeklindeki önermeler dizisini bir örnekle açıklar. “Kötü bir iblis sistematik olarak tüm insanları kandırıyor ve onları 2+2’nin 4’e eşit olduğuna inanmaya zorluyor olabilir.” (Cevizci, 2018:134) Modern felsefenin kurucusu Descartes’ın “Metodik Şüphecilik”i de temel olarak budur.
Descartes, kurduğu bu yöntem olarak, şüpheciliğin ilk başta her şeyden şüphe duyması ve şüphelenilmeyen ilk bilgiyi elde etmesi için bu yöntemi ortaya koymuştur. Bir sepet elmanın metodik şüphecilikle analojisi yaygın olarak bilinmektedir. Elma dolu bir sepette çürük elmaları tek tek seçmenin mümkün olmadığını, ancak sepetin tamamını boşaltıp sağlıklı olanları sepete koymak mantıklı ve doğru olduğunu düşündüren bir benzetmedir.
