Platon Kimdir?
Eski Yunan filozofu Platon, Sokrates’in öğrencisi ve Aristoteles’in öğretmenidir. Makaleleri adalet, güzellik ve eşitlik konularını ele almasının yanı sıra estetik, siyasal felsefe, ilahiyat, evren bilimi, epistemoloji (bilgi bilimi) ve dilin felsefesi alanlarında tartışmaları içeriyordu. Platon, Atina’da Batı dünyasındaki ilk yükseköğrenim kurumlarından biri olan Akademi’yi kurdu.
Platon’un Hayatı: Çocukluk ve gençlik yılları
O dönemde önde gelen kaynakların yetersizliğinden dolayı, Platon’un hayatı çoğu bilgin tarafından onun makaleleri ve çağdaş ve klasik tarihçilerin yazıları esas alınarak oluşturulmuştur. Geleneksel tarih Platon’un doğumunun M.Ö 428 yılı civarında olduğuna dair tahmin yürütür fakat onun hayatında sonradan meydana gelen olayların izini süren daha çağdaş tarihçiler Platon’un M.Ö 424 ile 423 arasında doğduğuna inanır. Ebeveynlerinin her ikisi de Yunan aristokrasisinden gelmektedir. Platon’un babası Ariston, Messenia ve Atina krallarının soyundan gelmektedir. Annesi Perictione’nin ise 6. yüzyıl Yunan devlet adamı Solon ile akrabalık bağı olduğu söylenir. Bazı bilginler Platon’un adını en büyük erkek çocuğa büyük babasının ismi verilmesi geleneğine uyularak büyükbabası Aristocles’ten aldığına inanır. Fakat ne bu duruma ne de Platon’un ailesindeki en büyük erkek çocuk olduğuna dair kesin bir kanıt yoktur. Diğer tarihçiler “Platon’un” onun yapılı fiziğine gönderme yapan bir lakap olduğunu iddia etmektedir. Bu, Platon isminin, Aristocles doğmadan önce çocuklara verildiğine dair bir kayıt olsa da mümkündür. Toplumsal sınıfındaki birçok genç çocuk gibi, Platon da büyük olasılıkla Atina’nın en iyi eğitimcileri tarafından eğitilmişti. Dersler Parmenides’in yanı sıra Kratylos ve Pisagor’un öğretilerini içeriyordu. Bunlar da muhtemelen Platon’un metafizik ve epistemoloji alanlarında altyapısını oluşturmaya katkı sağladı.
Platon’un babası gençken ölmüştür ve annesi Yunan politikacı ve İran’a elçi olan amcası Pyrilampes ile evlenmiştir. Platon’un iki erkek, bir kız ve bir tane de üvey kardeşi olduğuna inanılmaktadır, ama onun kaçıncı çocuk olduğu kesin değildir. Platon’un aile üyeleri çoğu kez onun diyaloglarında belirmiştir. Tarihçiler bunun Platon’un soyuyla gurur duyduğunun bir göstergesi olduğuna inanır.
Gençliğinde Platon hayatına yön veren iki büyük olay yaşamıştı. Bunlardan ilki büyük Yunan filozofu Sokrates ile tanışmasıydı. Sokrates’in konuşma ve tartışma yöntemleri Platon’u o kadar etkiledi ki çok geçmeden Sokrates’in yakın arkadaşı oldu ve hayatını erdemi sorgulamayla asil bir insanın biçimlenmesine adadı. Diğer önemli olay ise Platon’un M.Ö 409 ve 404 yılları arasında kısa bir dönem için askerlik yaptığı Atina ve Sparta arasında gerçekleşen Peloponnesos Savaşıydı. Atina’nın yenilgisi mevcut demokrasinin sonu oldu, demokrasi yerini Sparta’nın getirdiği oligarşiye bıraktı. Platon’un iki akrabası Charmides ve Critias, kısa süren hükümdarlıklarında, Atinalı vatandaşların haklarını ciddi bir şekilde kısıtlayan kötülüğüyle ün salmış Otuz Tiran’ın (Thirty Tyrans) parçası olan yeni hükümette önde gelen kişilerdendi. Oligarşinin devrilmesi ve hükümetin yeniden kurulmasının ardından, Platon kısa bir süreliğine siyasette kariyer yapmayı düşündü fakat Sokrates’in 399 yılındaki idamı onun bu fikre olan ilgisini kaybetmesine neden oldu ve kendini araştırma ve felsefeye dayanan bir hayata verdi. Sokrates’in ölümünden sonra, Platon 12 yıl boyunca Pisagor ile İtalya’da matematik, Mısır’da ise din, astronomi, jeoloji ve geometri alanlarında araştırmalar yaparak Akdeniz bölgesini baştan sona gezdi. Bu zaman zarfında veya çok geçmeden, Platon kapsamlı makalelerine başladı. Bu makalelerin sırası bilginler arasında tartışma konusudur fakat çoğu, onların üç ayrı döneme ayrıldığına inanır.
Platon’un Hayatı: Erken, orta ve geç dönemlere genel bir bakış
İlk veya erken dönem Platon’un seyahatleri sırasında gerçekleşir. “Sokrates’in Savunması” onun ölümünden kısa bir süre sonra yazılmış gibi gözüküyor. Protagoras, Euthyphro, Hippias Major ve Minor and Ion ise bu dönemdeki diğer metinlerdir. Bu diyaloglarda Platon, Sokrates’in felsefesini ve öğretilerini aktarmaya çalışır. İkinci veya orta dönemde Platon, toplumun ve bireyin ölçülü olması, bilgelik, cesaret, adalet gibi önde gelen ideallerin üzerine kendi düşüncelerini yazar. “Devlet” adlı kitap bu dönemde filozof krallar tarafından yönetilen adil hükümetin incelenmesiyle yazılmıştır. Üçüncü veya son dönemde ise Sokrates daha arka plana atılır ve Platon metafiziğe dair ilk düşüncelerini daha yakından inceler. Etik ve erdemin yanı sıra dans, müzik, drama ve mimari dahil olmak üzere sanatın rolünü sorgular. “Formlar Teorisi” üzerine makalelerinde, Platon idealar dünyasının değişmeyen tek şey olduğunu ve duyularımızla algılanan dünyanın ise yanıltıcı ve istikrarsız olduğunu öne sürer.
M.Ö 385 civarı bir zamanda Platon “Akademi” olarak bilinen ölümüne kadar yönettiği ilim okulunu kurdu. Okulun, adını efsanevi bir Atinalı kahramanın adından alan etrafı çevrili bir parkta yer aldığına inanılıyor. Akademi, onu paganlığın merkezi ve Hristiyanlığa tehdit olarak gören Katolik İmparator I. Justinian tarafından kapatıldığı M.S 529 yılına kadar işledi. Akademi’nin müfredatına, işlediği yıllar boyunca astronomi, biyoloji, matematik, siyaset teorisi ve felsefe dahildi. Ploton, Akademi’nin gelecekteki liderlerin Yunan şehir devletlerinde nasıl daha iyi bir hükümet kuracaklarını anladıkları bir yer olmasını umuyordu. M.Ö 367 yılında Platon, arkadaşı ve öğrencisi Dion tarafından Sicilya’nın yeni hükümdarı olan kuzeni II. Dionysius’a özel hocalık yapması için çağrıldı. Dion, II. Dioynsius’un ideal bir lider olarak umut vaat ettiğine inanıyordu. Platon da bu deneyimin filozof bir kral ortaya çıkaracağını umarak çağrıyı kabul etti. Fakat Dioynsius beklentileri karşılamadı ve önce Dion’dan daha sonra da Platon’dan ona karşı komplo kurduklarına dair şüphelendi. Dion’u sürgün ettirdi ve Platon’u da gözaltına aldı. Nihayetinde; Platon, Atina’ya ve Akademi’sine geri döndü. Orada umut vadeden öğrencilerinden biri Aristoteles idi. O da akıl hocasının öğretilerini başka yönlere çekti.
Platon’un hayatta son yılları ve ölümü
Platon’un son yılları Akademi’de ve makaleleriyle geçti. Ölüm nedeni şüpheli olsa da onun 80’li yaşlarının başına geldiği M.Ö 348 yılı civarında Atina’da öldüğü kesindir. Bazı bilginler onun bir düğüne katıldığı sırada öldüğünü öne sürerken diğerleri ise uykusunda huzurlu bir şekilde hayata veda ettiğine inanır. Platon’un felsefe ve insan doğası alanlarındaki etkisi memleketi Yunanistan’ın sınırlarını aşan kalıcı bir etkidir. Onun çalışmaları matematik, bilim ve doğa, ahlak ve siyasal teori gibi ilgi ve fikirlerin çok geniş bir alanını kapsıyordu.
Eğitimde matematiğin önemi konusundaki düşüncesinin tüm evreni anlamak için gerekli olduğu ortaya çıkmıştır. Bireylerin eşitliğine odaklanan, daha adil bir toplum geliştirmek için aklın kullanımı üzerine yaptığı çalışmalar, modern demokrasinin temelini oluşturmuştur.