İklim türleri, dünyanın belirli bölgelerindeki uzun vadeli hava durumu ve mevsimlerin modeli demektir. Karasal iklim ve ekvatoral iklim başlıca olmak üzere birçok iklim çeşitleri vardır. Hava durumu saatten saate, günden güne, aydan aya ve hatta yıldan yıla değişiklikleri gösterebilir. Bir bölgede 30 yıl boyunca tipik şekilde görülen iklim, o bölgenin hangi iklim türünü yansıttığını belirler.
İklim Sistemi Nedir?
Dünyanın her bölgesi, birbirlerine göre farklı iklimlere sahiptir. Dünyanın bazı bölgeleri neredeyse her gün sıcak ve yağmurlu (Tropikal İklim) iken, bazı bölgeler ise yılın büyük bir bölümünde soğuk ve karla kaplıdır (Kutup İklimi). Buzlu kutuplar ve buharlı tropik bölgeler dışında, Dünya’nın biyolojik çeşitliliğine ve jeolojik mirasına katkıda bulunan ve yeryüzünde görülen birçok çeşit iklim tipleri yer alır.
İklimler, herhangi bir bölgedeki genel hava yapısı ile belirlenir. İklim bilgisi sistemlerinin beş ana bileşeni vardır: atmosfer, hidrosfer, kriyosfer, kara yüzeyi ve biyosfer.
Atmosfer, iklim sisteminin en değişken parçasıdır. Dünyayı çevreleyen gazların bileşimi ve hareketi, doğal ve insan yapımı faktörlerden etkilenerek kökten değişebilir. Sıcaklık ve tuzluluktaki değişiklikleri içeren hidrosferdeki değişiklikler, atmosferdeki değişikliklerden çok daha yavaş hızlarda gerçekleşir. Kriyosfer ise iklim sisteminin genel olarak tutarlı bir başka parçasıdır.
İklim Türleri Nelerdir?
1. Karasal İklim
Karasal iklim, herhangi bir bölgede meydana gelen hava basıncı, sıcaklık, rüzgar, yağış ve nem grafiği gibi unsurların genellikle etkin olduğu iklim çeşidi olarak tanımlanır. Bir yerin iklimini etkileyen birçok faktör vardır, bunlardan en önemlisi enlemdir. Ekvatora yakın yerler daha fazla güneş ışığına maruz kalır ve kutuplara yakın yerlere göre çok daha sıcaktır. İklimi etkileyen diğer faktörler arasında ise rakım, arazi ve su kütlelerine yakınlık ve bunların akıntıları bulunur. İklimler, ortalama ve farklı değişkenlerin tipik aralıklarına, özellikle yağış ve sıcaklık durumuna göre sınıflandırılır.
Sert karasal iklim, genelde sıcak aylarda oldukça yüksek, yıl ortalamasında ise ortalama miktarda yağış alan bölgelerde yaşanan iklimdir. Türkiye’de İç ve Doğu Anadolu Bölgeleri, dünyanın geneline bakıldığında ise Kuzey Amerika kıtasının Pasifik Kuzeybatı dağları ve Kuzey Irak, İran, Pakistan, Afganistan ve Orta Asya gibi yerlerde rastlanır. Yıllık yağışlar yağmur ve kar şeklinde gerçekleşirken, kar ortalama bir hakimdir ve yıllık yağışın çoğunluğu kardan oluşur. Bu iklimin kışları genelde soğuk olmasına rağmen kısa aralıklarla bazı sıcak dönemler de yaşanır. Kışın ortalama sıcaklık eksilerden kolay kolay yükselmez, donma sıcaklığının altında kalır. Bu iklim kuşağındaki ilkbahar ve sonbaharın nasıl bir hava getirdiği, yükseklik ve enleme göre değişiklik gösterir.
2. Akdeniz İklimi
Akdeniz iklimi, yaz aylarında oldukça kuru ve sıcak, kışları ise ılıman ve serin bir iklimdir. İklimin rastlandığı ülkelerden biri de Türkiye’dir ve ülkemize ek olarak Akdeniz çevresindeki kıyı topraklarının çoğu bu iklimle bilinir.
Kış aylarında sıcaklıklar genellikle ortalamanın üzerindedir, yaz aylarında ise ortalama 50 dereceyi (nadir de olsa 60) bulabilir. Akdeniz iklimi, doğrudan Akdeniz benzeri dev su kütleleri ve diğer bölgelerde ise okyanus akıntıları ile ilgilidir ve bu şekilde ortaya çıkar. Yaz dönemlerinde yaşanan soğuk akıntılar iklim bölgelerinin serin kalmasına yardımcı olur. Okyanusal akıntıları, mevsimler değiştikçe devamlı olarak farklılaşırlar ve kış boyunca, yaz aylarında ısınan su toprağı sıcak tutar ve kış aylarında yağmur yağmasının sebebi de budur.
3. Ekvatoral İklim
Ekvatora yakın bölgelerin birçoğunun yaşadığı iklim, ekvatoral iklim olarak adlandırılır. Bu bölgeler Amazon Havzası, Kongo Havzası, Malezya, Endonezya ve kuzey Avustralya gibi yerleri kapsar.
Ekvatoral iklim bölgeleri yıl boyu ciddi ölçüde yüksek sıcaklıklara sahip olur. Yıllık sıcaklık aralıkları ise oldukça küçüktür. Bu sıcaklık aralığı 3 santigrat dereceye kadar düşebilir. Gün içerisinde yaşanan (gece ve gündüz arasında) sıcaklık aralığı ise nem oranı ile birlikte oldukça yüksektir.
Ekvatoral iklimin en karakteristik yönlerinden biri, yağışların oldukça fazla olmasıdır. Bu bölgeler genellikle yılda 2000 mm’nin üzerinde bir yağışa maruz kalır ve yılın genelinde yüksek seviyelerde seyreder. İklim değişikliği de bu yağışları etkileyen faktörlerden biridir.
4. Muson İklimi
Muson iklimi genellikle mevsimsel rüzgarların rastlandığı ve tropikal yaprak döken ağaçlarla bilinen bir iklimdir. Tropikal iklime benzediği bazı yönler olsa da aslen oldukça farklıdır.
Ekvatorun kuzey ve güney bölgelerinde, 5 ° ile 30 ° enlemlerini içinde barındıran kara parçalarında yaşanır.
Bu bölge ayrıca, güneşin kuzeye ve güneye doğru devamlı olarak hareket etmesi sebebiyle sürekli değişimler yaşayan rüzgar kuşağı olarak da bilinir. Kıyı rüzgarları, sıcak subtropikal okyanuslardan kıtalara doğru altı ay boyu eserken, geriye kalan altı aylık zaman diliminde ise tam tersi yönden eser.
5. Çöl İklimi
Çöl iklimi tahmin edeceğiniz üzere çöllerde yaşanan iklime verilen genel bir addır. Bu iklimin koşulları ve özellikleri sebebiyle bitki örtüsü oldukça az gelişmiştir. Bazı bitki türleri ise bu iklimde yaşayabilmek için ilginç adaptasyonlar geçişmiştir.
Çöller, Dünya yüzeyinde (karaların) beşte birinden fazla bir alanı kaplar ve hemen hemen her kıtada bulunur. Yağmur miktarı oldukça az iken, kar ise neredeyse hiç yağmaz. Bu iklim bölgeleri en kısa tabirle kurak alanlar olarak açıklanır. Suyun oldukça hızlı bir şekilde buharlaşmasından ötürü de genel nem oranı yüksek seviyelerdedir.
Çöllerin büyük kısmı sıcak çöllerdir, yaygın inanış çöllerin hepsinin sıcak olduğuna dair olsa da; birçok soğuk çöl de bulunur. Dünyanın en büyük sıcak çölü olan Kuzey Afrika Sahrası, 50 santigrat dereceyi aşkın sıcaklıklara sahip olabilir. Ancak Asya’da bulunan Gobi çölü ve ayrıca dünyanın en büyük çölü olan Antarktika ise yılın her döneminde oldukça soğuktur. Çöllerin ortalama yüzde 20’lik kısmı kumdur, geriye kalan kısmın çoğu dağlık alanlardan oluşur.
6. Tropikal İklim
Tropikal iklimin bölgeleri, sıcak ve bol yağış alabilen özellikleriyle bilinen bölgelerdir. Görüldüğü yerler, Amazon Havzası, Batı Afrika’nın Kongo Havzası ve Malezya ile Endonezya’nın yağmur ormanları gibi yerlerdir. Yengeç Dönencesi ve Oğlak Dönencesi arasında yer alan Güney Amerika, Afrika ve Asya’nın geniş alanları tropikal bir iklim haritasına sahiptir.
Tropikal iklim bölgeleri, yılın her döneminde oldukça fazla sıcaklıklara ve ciddi miktarda yağmura maruz kalır. Bu iklim bölgelerinde hava sıcak olsa da bulutlu bir gökyüzüne sahip olması, bu bölgelerin dünyanın en sıcak yerlerinden olmamasını sağlar. Dünyanın en sıcak yerleri genellikle nispeten kurak bölgelerde yer alır.
7. Step İklimi
Step İklimi ılıman ve sıcak kuşaklarda, bu bölgelerin iç kara kısımlarında görülen iklimdir. Orta Avrupa’da, Asya’nın birçok bölgesinde ve Kuzey Amerika’nın iç kara kısımlarında rastlanan bir iklimdir. Yağışları genelde ilkbaharda olur ve yaz aylarının kurak geçmesiyle bilinir. Bu iklimdeki bitki örtüsü bozkırdır ve Ülkemizde İç Anadolu bölgesinde görülür.
Kıtaların iç kısımlarında yer alıyor olmasından ötürü, bu iklimde denizlerin etkisi oldukça azdır. Yazlar oldukça sıcak geçerken, özellikle de Avrasya’da yer alan bozkırlarda denize olan mesafelerin çok fazla olmasından ötürü kış ayları aşırı soğuk geçer.
8. Kutup İklimi
Kutup iklimi, kısaca Kuzey ve Güney Kutuplarını ve civarlarındaki bölgelerin sahip olduğu iklim türü demektir. Kutup ikliminin görüldüğü yerler arasında Kuzey Kutbu, Kuzey Kutup Dairesi, Kuzey Amerika ve Asya kıtasının güneyi bulunur. Güney Yarımküre’de ise Antarktika kıtasının tamamını kapsayan iklimdir. Kutup ikliminde hava oldukça kurudur ve birçok bölgesinde yağış grafiği çok düşük seviyelerde seyreder. Antarktika da bu sebeple “soğuk çöl” olarak kabul edilir. Bu kıtada sıcaklıklar yılın ger döneminde çok düşük seviyelerdedir.
